PricewaterhouseCoopers Polska spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Audyt sp.k., ul. Polna 11, 00-633 Warszawa, Polska, T: +48 (22) 746 4000, F:
+48 (22) 742 4040, www.pwc.pl
PricewaterhouseCoopers Polska spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Audyt sp.k., wpisana jest do Krajowego Rejestru Sądowego prowadzonego
przez Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, pod numerem KRS 0000750050, NIP 526-021-02-28. Siedzibą Spółki jest Warszawa, ul. Polna 11.
Image should be here
Sprawozdanie niezależnego biegłego rewidenta z badania
Dla Walnego Zgromadzenia i Rady Nadzorczej Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego S.A.
Sprawozdanie z badania rocznego jednostkowego sprawozdania finansowego
Nasza opinia
Naszym zdaniem, załączone roczne jednostkowe sprawozdanie finansowe:
przedstawia rzetelny i jasny obraz jednostkowej sytuacji majątkowej i finansowej Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego S.A. ("Bank") na dzień 31 grudnia 2022 r. oraz jednostkowego wyniku finansowego i jednostkowych przepływów pieniężnych Banku za rok obrotowy zakończony w tym dniu zgodnie z mającymi zastosowanie Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej zatwierdzonymi przez Unię Europejską oraz przyjętymi zasadami (polityką) rachunkowości;
jest zgodne co do formy i treści z obowiązującymi Bank przepisami prawa oraz jego statutem;
zostało sporządzone na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych zgodnie z przepisami rozdziału 2 ustawy z dn. 29 września 1994 r. o rachunkowości („Ustawa o rachunkowości”).
Niniejsza opinia jest spójna z naszym sprawozdaniem dodatkowym dla Komitetu Audytu, które wydaliśmy z dniem niniejszego sprawozdania.
Przedmiot naszego badania
Przeprowadziliśmy badanie rocznego jednostkowego sprawozdania finansowego Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego S.A., które zawiera:
jednostkowe sprawozdanie z sytuacji finansowej na dzień 31 grudnia 2022 r.;
oraz sporządzone za rok obrotowy od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r.:
jednostkowy rachunek zysków i strat;
jednostkowe sprawozdanie z całkowitych dochodów;
jednostkowe sprawozdanie ze zmian w kapitale własnym;
jednostkowe sprawozdanie z przepływów pieniężnych, oraz
informację dodatkową, zawierającą opis istotnych przyjętych zasad rachunkowości i inne informacje objaśniające.
Podstawa opinii
Nasze badanie przeprowadziliśmy zgodnie z Krajowymi Standardami Badania w brzmieniu Międzynarodowych Standardów Badania przyjętymi uchwałą przez Krajową Radę Biegłych Rewidentów („KSB”) oraz stosownie do postanowień ustawy z dn.11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich i nadzorze publicznym („Ustawa o biegłych rewidentach”) a także Rozporządzenia UE nr 537/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie szczegółowych wymogów dotyczących ustawowych badań sprawozdań finansowych jednostek interesu publicznego („Rozporządzenie UE”). Nasza odpowiedzialność zgodnie z KSB została dalej opisana w sekcji Odpowiedzialność biegłego rewidenta za badanie jednostkowego sprawozdania finansowego.
Uważamy, że dowody badania, które uzyskaliśmy są wystarczające i odpowiednie, aby stanowić podstawę dla naszej opinii.
2
Image should be here
Niezależność
Jesteśmy niezależni od Banku zgodnie z Międzynarodowym Kodeksem Etyki Zawodowych Księgowych (w tym Międzynarodowymi Standardami Niezależności) wydanym przez Radę Międzynarodowych Standardów Etycznych dla Księgowych (“Kodeks IESBA”) przyjętym uchwałą Krajowej Rady Biegłych Rewidentów oraz z innymi wymogami etycznymi, które mają zastosowanie do naszego badania jednostkowych sprawozdań finansowych w Polsce. Wypełniliśmy nasze inne obowiązki etyczne zgodnie z tymi wymogami i Kodeksem IESBA. W trakcie przeprowadzania badania kluczowy biegły rewident oraz firma audytorska pozostali niezależni od Banku zgodnie z wymogami niezależności określonymi w Ustawie o biegłych rewidentach oraz w Rozporządzeniu UE.
Nasze podejście do badania
Podsumowanie
Istotność ogólna przyjęta do badania została określona na poziomie 341 mln zł. Istotność ogólną przyjęliśmy na podstawie wartości 5% zysku przed opodatkowaniem skorygowanego o podatek od instytucji finansowych oraz o stratę wynikającą ze zmian oczekiwanych przepływów pieniężnych z tytułu kredytów hipotecznych na skutek wejścia w życie ustawy umożliwiającej klientom odroczenie spłat wybranych rat kapitałowo-odsetkowych (“wakacje kredytowe”). Ze względów ostrożnościowych skorygowaliśmy istotność ogólną, aby nie przekraczała wartości 1% aktywów netto Banku.
Przeprowadziliśmy badanie rocznego sprawozdania finansowego Banku za okres zakończony 31 grudnia 2022 r.
Szacowanie kosztów ryzyka prawnego związanego z portfelem kredytów hipotecznych we franku szwajcarskim (CHF)
Szacowanie wartości oczekiwanych strat kredytowych w portfelu kredytów i pożyczek udzielonych klientom
Szacunki dotyczące ujęcia w księgach rachunkowych przychodów odsetkowych od kredytów udzielonych klientom , w tym wynikające z ustawowych wakacji kredytowych
Zaprojektowaliśmy nasze badanie ustalając istotność i oceniając ryzyko istotnego zniekształcenia jednostkowego sprawozdania finansowego. W szczególności rozważyliśmy, gdzie Zarząd Banku dokonał subiektywnych osądów; na przykład w odniesieniu do znaczących szacunków księgowych, które wymagały przyjęcia założeń oraz rozważenia wystąpienia przyszłych zdarzeń, które z natury są niepewne. Odnieśliśmy się również do ryzyka obejścia przez Zarząd kontroli wewnętrznej, w tym – wśród innych spraw – rozważyliśmy, czy wystąpiły dowody na stronniczość Zarządu, która stanowiłaby ryzyko istotnego zniekształcenia spowodowanego oszustwem.
Istotność
Na zakres naszego badania miał wpływ przyjęty poziom istotności. Badanie zaprojektowane zostało w celu uzyskania racjonalnej pewności, czy jednostkowe sprawozdanie finansowe jako całość nie zawiera istotnego zniekształcenia. Zniekształcenia mogą powstać na skutek oszustwa lub błędu. Zniekształcenia są uważane za istotne, jeżeli można racjonalnie oczekiwać, że pojedynczo lub łącznie mogłyby wpłynąć na decyzje ekonomiczne użytkowników podjęte na podstawie jednostkowego sprawozdania finansowego.
Na podstawie naszego zawodowego osądu ustaliliśmy progi ilościowe dla istotności, w tym ogólną istotność w odniesieniu do jednostkowego sprawozdania finansowego jako całości, którą przedstawiamy poniżej. Progi te, wraz z czynnikami jakościowymi, umożliwiły nam określenie zakresu naszego badania oraz rodzaj, czas i zasięg procedur badania, a także ocenę wpływu zniekształceń, zarówno indywidualnie, jak i łącznie na jednostkowe sprawozdanie finansowe jako całość.
Image should be here
3
Image should be here
Ogólna istotność
341 mln zł (2021: 348 mln zł)
Podstawa ustalenia
5% zysku brutto skorygowanego o podatek od niektórych instytucji finansowych oraz stratę wynikającą z wakacji kredytowych. Dla celów ostrożnościowych wprowadziliśmy ograniczenie poziomu istotności do 1% aktywów netto.
Uzasadnienie przyjętej podstawy
Przyjęliśmy zysk brutto jako podstawę określenia istotności, ponieważ naszym zdaniem miernik ten jest powszechnie używany do oceny działalności Banku przez użytkowników sprawozdań finansowych oraz jest ogólnie przyjętym wskaźnikiem odniesienia. Skorygowaliśmy zysk brutto o podatek od niektórych instytucji finansowych, który ma naturę szczególnego obciążenia podatkowego oraz o stratę wynikającą z wakacji kredytowych będącą zdarzeniem o charakterze jednorazowym.
Przyjęliśmy poziom istotności na poziomie 5%, ponieważ na podstawie naszego profesjonalnego osądu jest on spójny z poziomem istotności ilościowej wykorzystywanej przy badaniu podmiotów zorientowanych na osiąganie zysku w sektorze finansowym.
Uzgodniliśmy z Komitetem Audytu Banku, że poinformujemy o zidentyfikowanych podczas badania zniekształceniach jednostkowego sprawozdania finansowego o wartości większej niż 15 mln zł, a także zniekształceniach poniżej tej kwoty, jeżeli w naszej ocenie byłoby to uzasadnione ze względów na czynniki jakościowe.
Kluczowe sprawy badania
Kluczowe sprawy badania są to sprawy, które według naszego zawodowego osądu były najbardziej znaczące podczas naszego badania jednostkowego sprawozdania finansowego za bieżący okres. Obejmują one najbardziej znaczące ocenione rodzaje ryzyka istotnego zniekształcenia, w tym ocenione rodzaje ryzyka istotnego zniekształcenia spowodowanego oszustwem. Do spraw tych odnieśliśmy się w kontekście naszego badania jednostkowego sprawozdania finansowego jako całości oraz przy formułowaniu naszej opinii. Nie wyrażamy osobnej opinii na temat tych spraw.
Kluczowa sprawa badania
Jak nasze badanie odniosło się do tej sprawy
Szacowanie kosztów ryzyka prawnego związanego z portfelem kredytów hipotecznych we franku szwajcarskim (CHF)
Na dzień bilansowy Bank posiadał portfel kredytów hipotecznych denominowanych i indeksowanych do CHF w łącznej kwocie brutto 16.731 mln zł przed uwzględnieniem pomniejszenia umownych przepływów pieniężnych z tytułu ryzyka prawnego. Jak opisano w Nocie 25 Koszt ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych jednostkowego sprawozdania finansowego, umowy kredytowe, w oparciu o które kredyty te zostały
W ramach naszego badania oceniliśmy, czy zastosowane przez Bank podejście księgowe jest zgodne z MSSF 9 oraz MSR 37. Skoncentrowaliśmy się na ocenie podejścia Banku do szacowania kosztów ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w CHF, a także zakresu ujawnień zawartych w jednostkowym sprawozdaniu finansowym.
Nasze procedury nakierowane były głównie na krytyczną ocenę modelu i poszczególnych założeń przyjętych przez Zarząd mających
Image should be here
4
Image should be here
udzielone, zawierają klauzule kwestionowane przez klientów na drodze sądowej pod zarzutem abuzywności. Na chwilę obecną linia orzecznicza sądów nie jest jednolita, natomiast obserwowany jest negatywny dla banków trend w odniesieniu do zapadających wyroków sądowych, co wpływa zarówno na wzrost poziomu szacowanego prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych dla banków rozstrzygnięć spraw spornych jak i na wzrost liczby spraw sądowych wniesionych przez klientów banków. Jak opisano w Nocie 25, od 4 października 2021 r. Bank zawiera dobrowolne ugody z klientami, którzy zawarli z Bankiem umowy kredytu lub pożyczki zabezpieczone hipotecznie indeksowane do walut obcych lub denominowane w walutach obcych. Do dnia 31 grudnia 2022 r. podpisano 20.396 ugód. Zawierane ugody z klientami skutkują umorzeniem kwoty zadłużenia klientów z tytułu kredytu w CHF tak, jak gdyby ich kredyty od początku były kredytami złotowymi oprocentowanymi według stawki referencyjnej WIBOR powiększonej o wynegocjowaną marżę bazującą na poziomie stosowanym historycznie dla tego typu kredytów.
Na dzień bilansowy Bank oszacował koszty na pokrycie ryzyka prawnego, zarówno dla aktywnego portfela, jak i dla kredytów spłaconych przed datą bilansową, a także w odniesieniu do umów kredytowych aktualnie kwestionowanych przez klientów na drodze sądowej. W jednostkowym sprawozdaniu finansowym Bank ujął szacunek tych kosztów, dla kredytów aktywnych na podstawie punktu B5.4.6 Międzynarodowego Standardu Sprawozdawczości Finansowej 9 Instrumenty finansowe (“MSSF 9”) korygując wartość bilansową brutto portfela poprzez zmniejszenie kontraktowych przepływów pieniężnych z tytułu kredytów hipotecznych denominowanych lub indeksowanych do CHF, a dla kredytów spłaconych ujmując rezerwę zgodnie z Międzynarodowym Standardem Rachunkowości 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe (“MSR 37“).
W trakcie 2022 roku nastąpiło rozliczenie ugód oraz prawomocnych wyroków w kwocie 1.478 mln zł w ciężar utworzonych odpisów, a oszacowany na dzień 31 grudnia 2022 r. poziom pomniejszenia wartości bilansowej brutto aktywnego portfela oraz poziom utworzonych rezerw wyniósł odpowiednio 7.378 mln zł i 945 mln zł.
Koszty ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w CHF zostały oszacowane przy zastosowaniu statystycznej metody uwzględniającej wpływ charakterystyk klientów, jako suma iloczynów:
istotny wpływ na poziom pomniejszenia wartości bilansowej brutto portfela oraz ujętych rezerw. W szczególności przeprowadziliśmy poniżej wymienione procedury:
dokonaliśmy oceny zaprojektowania i wdrożenia monitoringu oraz kontroli wewnętrznych w ramach zarządzania ryzykami prawnymi oraz w procesie szacowania pomniejszenia wartości bilansowej brutto portfela oraz ujętych rezerw;
przeprowadziliśmy rozmowy z Zarządem oraz specjalistami, w tym z prawnikami Banku oraz ekspertami zewnętrznymi, na temat przyjętych założeń uwzględniających historyczne obserwacje, w tym informacje i zdarzenia następujące po dacie bilansowej;
we współpracy z naszymi ekspertami do spraw prawnych przeanalizowaliśmy dokumentację i opinie zewnętrznych kancelarii prawnych uzyskane przez Bank na potrzeby oszacowania ryzyka uznania klauzul w umowach Banku za abuzywne, jak i prawdopodobieństwa realizacji poszczególnych scenariuszy możliwych rozstrzygnięć;
we współpracy z naszymi ekspertami do spraw prawnych oraz modelowania statystycznego przeanalizowaliśmy dokumentację modelu;
przeanalizowaliśmy wyniki przeprowadzonej analizy wstecznej modelu szacowania kosztów ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w CHF;
procedury wiarygodności:
o przeanalizowaliśmy wyniki prowadzonego programu ugód oraz sposób ich uwzględnienia w modelu;
o uzyskaliśmy stanowisko zewnętrznych kancelarii prawnych współpracujących z Bankiem w oparciu o aktualną linię orzeczniczą sądów co do oczekiwanych rozstrzygnięć spraw sądowych wraz z oszacowaniem prawdopodobieństwa tych rozstrzygnięć;
o zweryfikowaliśmy sposób kalkulacji wartości potencjalnych strat w ramach poszczególnych scenariuszy zakładanych przez Bank;
o sprawdziliśmy prawidłowość i kompletność danych stanowiących podstawę przeprowadzonych wyliczeń w modelu Banku (przez zastosowanie testów szczegółowych w zakresie
Image should be here
5
Image should be here
prawdopodobieństwa zaakceptowania ugody przez klienta i kwoty straty Banku z tytułu ugody oraz
prawdopodobieństw wystąpienia określonych rozstrzygnięć sporów sądowych i kwot straty dla różnych scenariuszy tych rozstrzygnięć przy uwzględnieniu aktualnej oraz oczekiwanej liczby spraw sądowych w horyzoncie czasowym, w którym Bank narażony jest na takie ryzyko.
Szacunki dotyczące kosztów ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w CHF są złożone i wymagają znacznego stopnia osądu w odniesieniu do kluczowych założeń:
spodziewany poziom przyszłych ugód opiera się na liczbie dotychczas zawartych ugód z klientami i charakteryzuje się znacznym poziomem niepewności ze względu na krótki okres obserwacji, zmieniające się czynniki zewnętrzne, które mogą wpłynąć na przyszłe decyzje klientów co do przystąpienia do programu ugód, a także przyszłe decyzje Banku co dalszej aktywności w zakresie zawierania ugód;
prognozowana liczba przyszłych pozwów sądowych opiera się na historycznych obserwacjach dotyczących spraw sądowych i charakteryzuje się znaczną niepewnością ze względu na dużą dotychczasową dynamikę liczby spraw zgłaszanych do sądu przez klientów Banku stanowiących podstawę do oszacowania, jak i niepewnością co do prognozy skłonności klientów do złożenia sprawy w sądzie w przyszłości;
prawdopodobieństwa rozstrzygnięć obecnych i przyszłych spraw sądowych wpływające na poziom straty podlegają istotnym zmianom ze względu na brak jednolitej linii orzeczniczej w dotychczasowych wyrokach sądowych;
prawdopodobieństwo odzyskania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału w przypadku unieważnionych kredytów, stanowiące integralną część szacunków oczekiwanych przyszłych przepływów pieniężnych z rozliczeń portfela kredytów hipotecznych CHF, charakteryzuje się znaczną niepewnością w świetle przedstawionej w dniu 16 lutego 2023 roku opinii rzecznika generalnego Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (“TSUE”), która podważa możliwości dochodzenia wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z kapitału. Jak opisano w Nocie 78 Zdarzenia, które wystąpiły po dniu, na który sporządzono sprawozdanie finansowe , pomimo niewiążącego charakteru tej opinii, może ona stanowić
kompletności i prawidłowości danych wejściowych do modelu);
o potwierdziliśmy matematyczną poprawność kalkulacji modelu;
o zweryfikowaliśmy poprawność rozliczenia zawartych ugód
o zweryfikowaliśmy ujęcie wyniku na rozliczeniu do ksiąg na całej populacj i .
Oceniliśmy również adekwatność i kompletność ujawnień w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zgodnie z obowiązującymi standardami rachunkowości, w tym ujawnienia w Nocie 78 Zdarzenia, które wystąpiły po dniu, na który sporządzono sprawozdanie finansowe .
Image should be here
6
Image should be here
prognostyk co do negatywnego wyroku TSUE.
Ze względu na istotny wpływ na wynik Banku, złożoność i niepewność założeń przyjętych do oszacowania kosztów ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w CHF, jak i na znaczącą wartość portfela stanowiącego podstawę do oszacowania potencjalnych ugód, a także aktualnych i potencjalnych przyszłych roszczeń wobec Banku, uznaliśmy ten obszar za kluczową sprawę badania.
Nota 25 Koszt ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych, Nota 35 Kredyty i pożyczki udzielone klientom, Nota 47 Sprawy sporne, Nota 61 Zarządzanie ryzykiem walutowych kredytów hipotecznych dla osób prywatnych w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zawierają szczegółowe informacje na temat założeń przyjętych do wyliczenia korekty wartości bilansowej brutto portfela kredytów hipotecznych w CHF oraz utworzonych rezerw, jak i możliwych alternatywnych wyników przedstawionych w ramach analizy wrażliwości szacunku.
Szacowanie wartości oczekiwanych strat kredytowych w portfelu kredytów i pożyczek udzielonych klientom
Zgodnie z MSSF 9 Zarząd jest zobligowany do określenia wartości oczekiwanych strat kredytowych (“ECL”), które mogą wystąpić w okresie 12 miesięcy lub pozostałym okresie życia składnika aktywów finansowych, w zależności od klasyfikacji poszczególnych aktywów do kategorii (“faz”) ryzyka z uwzględnieniem wpływu przyszłych warunków makroekonomicznych na poziom odpisów z tytułu ryzyka kredytowego.
Portfel kredytowy Banku zawiera ekspozycje, dla których poziom oczekiwanych strat kredytowych jest szacowany:
w podejściu indywidualnym dla jednostkowo istotnych ekspozycji kredytowych; oraz
metodą portfelową z wykorzystaniem modeli statystycznych, dla każdego ze zidentyfikowanych przez Bank homogenicznych portfeli.
Szacowanie poziomu odpisów na oczekiwane straty kredytowe wymaga zastosowania znacznej dozy osądu w odniesieniu do identyfikacji kredytów z utratą wartości i istotnego wzrostu ryzyka kredytowego (“SICR”), oceny jakości kredytowej klienta, wartości zabezpieczenia oraz oczekiwanych odzysków.
Zarząd monitoruje poprawność funkcjonowania modeli poprzez porównanie wyników oszacowanych przez modele do rzeczywistych strat kredytowych (procedury weryfikacji historycznej), aby zapewnić,
W ramach naszych procedur dokonaliśmy uaktualnienia naszego zrozumienia polityk i procedur kontroli wewnętrznej w zakresie rozpoznawania i kalkulacji oczekiwanych strat kredytowych, a także sprawdziliśmy skuteczność wybranych kluczowych mechanizmów kontrolnych wdrożonych przez Bank, w szczególności:
procedury w obszarze wprowadzania danych o klientach wykorzystywanych na potrzeby kalkulacji oczekiwanych strat kredytowych;
proces przepływu danych pomiędzy kluczowymi systemami informatycznymi Banku a narzędziem do kalkulacji ECL;
procedury w zakresie terminowej i kompletnej identyfikacji istotnego wzrostu ryzyka kredytowego (faza 2) i utraty wartości (faza 3).
Oceniliśmy także, czy stosowana przez Bank metodologia szacowania odpisów na oczekiwane straty jest zgodna z wymogami MSSF 9. W szczególności oceniliśmy podejście Banku w zakresie stosowania kryteriów SICR, definicji niewykonania zobowiązania, parametrów prawdopodobieństwa wystąpienia straty (“PD”), współczynnika straty w przypadku zaistnienia niewypłacalności (“LGD”) i uwzględniania prognozowanych informacji makroekonomicznych przy obliczaniu oczekiwanych strat kredytowych.
Image should be here
7
Image should be here
że poziom odpisów na oczekiwane straty kredytowe od kredytów i pożyczek udzielonych klientom jest odpowiedni.
W modelach oczekiwanych strat kredytowych Bank wykorzystuje duże ilości danych, w związku z czym kompletność i wiarygodność danych może istotnie wpływać na dokładność kalkulacji odpisów na straty kredytowe.
W związku z dynamicznymi zmianami zachodzącymi w otoczeniu makroekonomicznym, Zarząd, jak opisano w Nocie 23 Wynik z tytułu odpisów na oczekiwane straty kredytowe ujął dodatkowe odpisy eksperckie na prognozowane pogorszenie jakości portfela kredytowego w branżach szczególnie dotkniętych skutkami tych zmian.
Poziom odpisów z tytułu oczekiwanych strat kredytowych portfela kredytów i pożyczek uznaliśmy za kluczową sprawę badania ze względu na:
znaczący osąd zastosowany przez Zarząd przy modelowaniu przyszłych scenariuszy i prognozowaniu zmiennych makroekonomicznych, przy przyjmowaniu prawdopodobieństwa wystąpienia poszczególnych scenariuszy oraz przy zastosowaniu korekt eksperckich w celu odzwierciedlenia charakterystyk, które nie zostały jeszcze uwzględnione w modelach;
wysoki stopień niepewności związany z szacowaniem odpisu na oczekiwane straty kredytowe ze względu na niepewności wynikające z czynników makroekonomicznych, które w znaczący sposób wpłynęły na poziom osądu biegłego rewidenta;
kompleksowość procedur audytowych oraz uzyskiwanych dowodów badania ze względu na poziom złożoności obliczeń oraz ilość danych wykorzystanych do oszacowania odpisów na oczekiwane straty kredytowe.
Nota 23 Wynik z tytułu odpisów na oczekiwane straty kredytowe , Nota 35 Kredyty i pożyczki udzielone klientom, Nota 53 Zarządzanie ryzykiem kredytowym oraz Nota 54 Ryzyko kredytowe – informacje finansowe w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zawierają szczegółowe informacje na temat zastosowanych metod i modeli oraz poziomu oczekiwanych strat kredytowych w portfelu kredytów i pożyczek udzielonych klientom.
W przypadku indywidualnie nieistotnych kredytów i pożyczek, które oceniane są pod kątem utraty wartości w ujęciu portfelowym, wykonaliśmy w szczególności następujące procedury:
ocena założeń Banku i korekt eksperckich zastosowanych w modelu;
krytyczna analiza kluczowych osądów i założeń, w tym scenariuszy makroekonomicznych oraz przyjętych prawdopodobieństw wystąpienia poszczególnych scenariuszy;
analiza stabilności modelu i jego dostosowania do obecnych warunków;
niezależne testy parametrów ryzyka kredytowego;
na bazie próby weryfikacja przypisania ekspozycji do odpowiednich faz.
Do przeprowadzenia powyższych procedur zaangażowaliśmy naszych wewnętrznych specjalistów w zakresie modelowania ryzyka kredytowego.
W ramach prac dotyczących ekspozycji analizowanych indywidualnie wykonaliśmy poniższe procedury:
zastosowaliśmy nasz profesjonalny osąd w zakresie wyboru próby uwzględniając różne kryteria ryzyka;
dla wybranych kredytów i pożyczek sprawdziliśmy klasyfikację do faz na dzień bilansowy;
dla wybranych kredytów i pożyczek z utratą wartości (faza 3), przetestowaliśmy założenia stosowane przy obliczaniu odpisów z tytułu utraty wartości, w szczególności przewidywane scenariusze i przypisane im prawdopodobieństwa oraz terminy i kwoty oczekiwanych przepływów pieniężnych, w tym przepływów pieniężnych ze spłat i realizacji zabezpieczeń.
Ponadto wykonaliśmy następujące procedury:
uzgodniliśmy wybrane dane wejściowe wykorzystane do wyznaczenia parametrów niewykonania zobowiązania i oszacowania oczekiwanych strat kredytowych;
zweryfikowaliśmy założenia przyjęte do kalkulacji dodatkowych korekt nieuwzględnionych w modelu, utworzonych w celu odzwierciedlenia wpływu czynników makroekonomicznych na prognozowane
Image should be here
8
Image should be here
pogorszenie jakości portfela kredytowego w wybranych branżach;
przeprowadziliśmy rekalkulację oczekiwanych strat kredytowych na próbie ekspozycji kredytowych;
wykonaliśmy procedury analityczne w zakresie pokrycia portfela kredytowego oczekiwanymi stratami kredytowymi i ich zmian w trakcie badanego roku oraz przeniesienia ekspozycji pomiędzy fazami;
wykonaliśmy analizę zdarzeń po dacie bilansu pod kątem ewentualnej potrzeby dokonania korekty szacunków oczekiwanych strat na datę bilansową;
przeanalizowaliśmy wyniki przeprowadzonej przez Zarząd analizy wrażliwości poziomu odpisów z tytułu oczekiwanych strat kredytowych na skutek pogorszenia bądź poprawy parametrów ryzyka.
Oceniliśmy również adekwatność i kompletność ujawnień w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zgodnie z obowiązującymi standardami rachunkowości.
Szacunki dotyczące ujęcia w księgach rachunkowych przychodów odsetkowych od kredytów udzielonych klientom, w tym wynikające z ustawowych wakacji kredytowych
Zgodnie z MSSF 9 przychody z tytułu odsetek ujmowane są z zastosowaniem metody efektywnej stopy procentowej, która dyskontuje oszacowane przyszłe przepływy pieniężne w ciągu całego oczekiwanego okresu życia składnika aktywów finansowych do wartości bilansowej brutto składnika aktywów. Zgodnie z Notą 15 Przychody i koszty z tytułu odsetek przychody odsetkowe zawierają również efekt ustawowych wakacji kredytowych, które zostały wprowadzone Ustawą o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom podpisaną 14 lipca 2022 roku przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (dalej „Ustawa”). Zgodnie z postanowieniami Ustawy wakacje kredytowe dają możliwość klientom zawieszenia wybranych rat kapitałowo-odsetkowych od kredytów hipotecznych udzielonych w złotych polskich, co skutkuje wydłużeniem harmonogramów spłat rat kredytowych stanowiących podstawę do naliczania przychodów odsetkowych. Bank dokonał korekty wartości bilansowej brutto kredytów hipotecznych w polskich złotych w korespondencji z pomniejszeniem przychodu odsetkowego, skalkulowanej z wykorzystaniem współczynnika odzwierciedlającego liczbę klientów, którzy już zdecydowali się na skorzystanie z wakacji
W ramach naszego badania oceniliśmy podejście Banku do wyliczenia korekty przychodów odsetkowych z tytułu ustawowych wakacji kredytowych, a także zakres ujawnień zawartych w jednostkowym sprawozdaniu finansowym pod kątem ich zgodności z obowiązującymi standardami rachunkowości. W szczególności przeprowadziliśmy poniżej wymienione procedury:
przeprowadziliśmy rozmowy ze specjalistami Banku na temat przyjętych założeń szacunku;
otrzymaliśmy zrozumienie i sprawdziliśmy skuteczność wybranych kluczowych mechanizmów kontrolnych w zakresie kalkulacji i ujmowania przychodów odsetkowych, w szczególności korekty z tytułu wakacji kredytowych;
przeprowadziliśmy procedury wiarygodności:
o testy analityczne dotyczące przychodów z tytułu odsetek dotyczących aktywów finansowych wycenianych w zamortyzowanym koszcie;
o weryfikacja założeń dotyczących oczekiwanej ilości klientów, którzy skorzystają z wakacji kredytowych;
o weryfikacja kompletności i prawidłowości danych wsadowych
Image should be here
9
Image should be here
kredytowych oraz oszacowanej liczby klientów, którzy jeszcze mogą złożyć wniosek i skorzystać z odroczenia płatności (współczynnik partycypacji klientów).
W związku z tym uznaliśmy za zasadne, aby
skupić się na ryzyku niewłaściwego ujęcia
przychodów z tytułu odsetek mogącym wystąpić
w szczególności w obszarach znaczącego osądu takich jak:
nieprawidłowe określenie okresu rozliczania przychodów z tytułu odsetek;
ujęcie przychodów z tytułu odsetek w niewłaściwej kwocie (na przykład z uwagi na modyfikację umowy z klientem) lub ujęcia przychodów co do których nie ma pewności (na przykład z uwagi na przedpłaty), iż będą należne;
nieprawidłowego oszacowania liczby klientów, którzy skorzystają z ustawowych wakacji kredytowych w kolejnych kwartałach, a co za tym idzie nieprawidłowego ujęcia przychodów z tytułu odsetek, nieprawidłowości metodologicznych stosowanych w kalkulacji oraz niekompletnych bądź nieprawidłowych danych wsadowych.
Nota 15 Przychody i koszty z tytułu odsetek, Nota 35 Kredyty i pożyczki udzielone klientom w jednostkowym sprawozdaniu finansowym zawierają szczegółowe informacje na temat metod rozpoznania oraz szacunków dokonanych w zakresie przychodów z tytułu odsetek.
wykorzystywanych do kalkulacji korekty przychodów z tytułu odsetek oraz wartości bilansowej brutto kredytów w związku z wakacjami kredytowymi
o rekalkulacja korekty przychodów odsetkowych z tytułu wakacji kredytowych na bazie próby ekspozycji kredytowych.
Image should be here
Odpowiedzialność Zarządu i Rady Nadzorczej za sprawozdanie finansowe
Zarząd Banku jest odpowiedzialny za sporządzenie, na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych, rocznego jednostkowego sprawozdania finansowego, które przedstawia rzetelny i jasny obraz sytuacji majątkowej i finansowej i wyniku finansowego Banku zgodnie z Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości Finansowej zatwierdzonymi przez Unię Europejską, przyjętymi zasadami (polityką) rachunkowości oraz z obowiązującymi Bank przepisami prawa i statutem, a także za kontrolę wewnętrzną, którą Zarząd uważa za niezbędną, aby umożliwić sporządzenie jednostkowego sprawozdania finansowego niezawierającego istotnego zniekształcenia spowodowanego oszustwem lub błędem.
Sporządzając jednostkowe sprawozdanie finansowe Zarząd Banku jest odpowiedzialny za ocenę zdolności Banku do kontynuowania działalności, ujawnienie, jeżeli ma to zastosowanie, spraw związanych z kontynuacją działalności oraz za przyjęcie zasady kontynuacji działalności jako podstawy rachunkowości, z wyjątkiem sytuacji kiedy Zarząd albo zamierza dokonać likwidacji Banku, albo zaniechać prowadzenia działalności albo nie ma żadnej realnej alternatywy dla likwidacji lub zaniechania działalności.
Zarząd Banku oraz członkowie Rady Nadzorczej są zobowiązani do zapewnienia, aby jednostkowe sprawozdanie finansowe spełniało wymagania przewidziane w Ustawie o rachunkowości. Członkowie Rady Nadzorczej są odpowiedzialni za nadzorowanie procesu sprawozdawczości finansowej.
10
Image should be here
Odpowiedzialność biegłego rewidenta za badanie jednostkowego sprawozdania finansowego
Naszymi celami są uzyskanie racjonalnej pewności czy jednostkowe sprawozdanie finansowe jako całość nie zawiera istotnego zniekształcenia spowodowanego oszustwem lub błędem oraz wydanie sprawozdania z badania zawierającego naszą opinię. Racjonalna pewność jest wysokim poziomem pewności, ale nie gwarantuje, że badanie przeprowadzone zgodnie z KSB zawsze wykryje istniejące istotne zniekształcenie. Zniekształcenia mogą powstawać na skutek oszustwa lub błędu i są uważane za istotne, jeżeli można racjonalnie oczekiwać, że pojedynczo lub łącznie mogłyby wpłynąć na decyzje ekonomiczne użytkowników podjęte na podstawie jednostkowego sprawozdania finansowego.
Zakres badania nie obejmuje zapewnienia co do przyszłej rentowności Banku ani efektywności lub skuteczności prowadzenia jego spraw przez Zarząd Banku obecnie lub w przyszłości.
Podczas badania zgodnego z KSB stosujemy zawodowy osąd i zachowujemy zawodowy sceptycyzm, a także:
identyfikujemy i szacujemy ryzyka istotnego zniekształcenia jednostkowego sprawozdania finansowego spowodowanego oszustwem lub błędem, projektujemy i przeprowadzamy procedury badania odpowiadające tym ryzykom i uzyskujemy dowody badania, które są wystarczające i odpowiednie, aby stanowić podstawę dla naszej opinii. Ryzyko niewykrycia istotnego zniekształcenia wynikającego z oszustwa jest większe niż tego wynikającego z błędu, ponieważ oszustwo może dotyczyć zmowy, fałszerstwa, celowych pominięć, wprowadzenia w błąd lub obejścia kontroli wewnętrznej;
uzyskujemy zrozumienie kontroli wewnętrznej stosownej dla badania w celu zaprojektowania procedur badania, które są odpowiednie w danych okolicznościach, ale nie w celu wyrażenia opinii na temat skuteczności kontroli wewnętrznej Banku;
oceniamy odpowiedniość zastosowanych zasad (polityki) rachunkowości oraz zasadność szacunków księgowych oraz powiązanych ujawnień dokonanych przez Zarząd Banku;
wyciągamy wniosek na temat odpowiedniości zastosowania przez Zarząd Banku zasady kontynuacji działalności jako podstawy rachunkowości oraz, na podstawie uzyskanych dowodów badania, czy istnieje istotna niepewność związana ze zdarzeniami lub warunkami, które mogą poddawać w znaczącą wątpliwość zdolność Banku do kontynuacji działalności. Jeżeli dochodzimy do wniosku, że istnieje istotna niepewność, wymagane jest od nas zwrócenie uwagi w sprawozdaniu biegłego rewidenta na powiązane ujawnienia w jednostkowym sprawozdaniu finansowym lub, jeżeli takie ujawnienia są nieadekwatne, modyfikujemy naszą opinię. Nasze wnioski są oparte na dowodach badania uzyskanych do dnia sporządzenia sprawozdania biegłego rewidenta, jednakże przyszłe zdarzenia lub warunki mogą spowodować, że Bank zaprzestanie kontynuacji działalności;
oceniamy ogólną prezentację, strukturę i zawartość jednostkowego sprawozdania finansowego, w tym ujawnienia, oraz czy jednostkowe sprawozdanie finansowe przedstawia będące ich podstawą transakcje i zdarzenia w sposób zapewniający rzetelną prezentację.
Komunikujemy się z Komitetem Audytu odnośnie, między innymi, do planowanego zakresu i czasu przeprowadzenia badania oraz znaczących ustaleń badania, w tym wszelkich znaczących słabości kontroli wewnętrznej, które zidentyfikujemy podczas badania.
Składamy Komitetowi Audytu oświadczenie, że przestrzegaliśmy stosownych wymogów etycznych dotyczących niezależności oraz komunikujemy wszystkie powiązania i inne sprawy, które mogłyby być racjonalnie uznane za stanowiące zagrożenie dla naszej niezależności, a tam gdzie ma to zastosowanie, informujemy o działaniach podjętych w celu wyeliminowania tych zagrożeń oraz zastosowanych zabezpieczeniach.
Spośród spraw komunikowanych Komitetowi Audytu ustaliliśmy te sprawy, które były najbardziej znaczące podczas badania jednostkowego sprawozdania finansowego za bieżący okres i dlatego uznaliśmy je za kluczowe sprawy badania. Opisujemy te sprawy w naszym sprawozdaniu biegłego rewidenta, chyba że przepisy prawa lub regulacje zabraniają publicznego ujawnienia na ich temat lub gdy, w wyjątkowych okolicznościach, ustalimy, że kwestia nie powinna być komunikowana w naszym sprawozdaniu, ponieważ
11
Image should be here
można byłoby racjonalnie oczekiwać, że negatywne konsekwencje przeważyłyby korzyści dla interesu publicznego takiego ujawnienia.
Inne informacje, w tym sprawozdanie z działalności
Inne informacje
Na inne informacje składa się:
Sprawozdanie Zarządu z działalności Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego S.A. za 2022 rok sporządzone łącznie ze sprawozdaniem Zarządu z działalności PKO Banku Polskiego S.A. („Sprawozdanie z działalności”) wraz z oświadczeniem o stosowaniu ładu korporacyjnego i oświadczeniem na temat informacji niefinansowych, o którym mowa w art. 49b ust. 1 Ustawy o rachunkowości, które są wyodrębnionymi częściami tego Sprawozdania z działalności,
inne dokumenty składające się na Raport Roczny za rok obrotowy zakończony 31 grudnia 2022 r. („Raport roczny”),
(razem „Inne informacje”).
Inne informacje nie obejmują sprawozdania finansowego i sprawozdania biegłego rewidenta na jego temat.
Odpowiedzialność Zarządu i Rady Nadzorczej
Zarząd Banku jest odpowiedzialny za sporządzenie Innych informacji zgodnie z przepisami prawa.
Zarząd Banku oraz członkowie Rady Nadzorczej są zobowiązani do zapewnienia, aby Sprawozdanie z działalności wraz z wyodrębnionymi częściami spełniało wymagania przewidziane w Ustawie o rachunkowości.
Odpowiedzialność biegłego rewidenta
Nasza opinia z badania jednostkowego sprawozdania finansowego nie obejmuje Innych informacji.
W związku z badaniem jednostkowego sprawozdania finansowego naszym obowiązkiem wynikającym z KSB jest przeczytanie Innych informacji, i czyniąc to, rozważenie czy są one istotnie niespójne z jednostkowym sprawozdaniem finansowym, z naszą wiedzą uzyskaną w trakcie badania lub w inny sposób wydają się być istotnie zniekształcone. Jeżeli, na podstawie wykonanej pracy, stwierdzimy istotne zniekształcenie Innych informacji, jesteśmy zobowiązani poinformować o tym w naszym sprawozdaniu z badania. Naszym obowiązkiem zgodnie z wymogami Ustawy o biegłych rewidentach jest również wydanie opinii, czy Sprawozdanie z działalności zostało sporządzone zgodnie z przepisami oraz czy jest zgodne z informacjami zawartymi w rocznym jednostkowym sprawozdaniu finansowym , a także zbadanie informacji finansowych zawartych w Sprawozdaniu z działalności zgodnie z zakresem opisanym w niniejszym sprawozdaniu z badania oraz wymogami ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe („Prawo bankowe”) .
Ponadto jesteśmy zobowiązani do wydania opinii, czy Bank w oświadczeniu o stosowaniu ładu korporacyjnego zawarł wymagane informacje oraz do poinformowania czy Bank sporządził oświadczenie na temat informacji niefinansowych.
Oświadczenie na temat Innych informacji
Oświadczamy, że w świetle wiedzy o Banku i jego otoczeniu uzyskanej podczas naszego badania nie stwierdziliśmy w Sprawozdaniu z działalności oraz pozostałych Innych informacjach istotnych zniekształceń.
Opinia o Sprawozdaniu z działalności
Na podstawie wykonanej pracy w trakcie badania, naszym zdaniem, Sprawozdanie z działalności:
zostało sporządzone zgodnie z wymogami art. 49 Ustawy o rachunkowości oraz paragrafu 70 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 marca 2018 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych oraz warunków uznawania za
12
Image should be here
równoważne informacji wymaganych przepisami prawa państwa niebędącego państwem członkowskim („Rozporządzenie o informacjach bieżących”) oraz art. 111a ust. 1-2 Prawa bankowego;
jest zgodne z informacjami zawartymi w jednostkowym sprawozdaniu finansowym.
Opinia o oświadczeniu o stosowaniu ładu korporacyjnego
Naszym zdaniem w oświadczeniu o stosowaniu ładu korporacyjnego Bank zawarł informacje określone w paragrafie 70 ust. 6 punkt 5 Rozporządzenia o informacjach bieżących. Ponadto, naszym zdaniem, informacje wskazane w paragrafie 70 ust. 6 punkt 5 lit. c-f, h oraz i tego Rozporządzenia zawarte w oświadczeniu o stosowaniu ładu korporacyjnego są zgodne z mającymi zastosowanie przepisami oraz informacjami zawartymi w jednostkowym sprawozdaniu finansowym.
Informacja na temat informacji niefinansowych
Zgodnie z wymogami Ustawy o biegłych rewidentach potwierdzamy, że Bank sporządził oświadczenie na temat informacji niefinansowych, o którym mowa w art. 49b ust. 1 Ustawy o rachunkowości jako wyodrębnioną część Sprawozdania z działalności. Nie wykonaliśmy żadnych prac atestacyjnych dotyczących oświadczenia na temat informacji niefinansowych i nie wyrażamy jakiegokolwiek zapewnienia na jego temat.
Sprawozdanie na temat innych wymogów prawa i regulacji
Informacja o przestrzeganiu regulacji ostrożnościowych
Zarząd Banku jest odpowiedzialny za przestrzeganie obowiązujących regulacji ostrożnościowych określonych w odrębnych przepisach, w szczególności za prawidłowe ustalenie współczynników kapitałowych.
Współczynniki kapitałowe na dzień 31 grudnia 2022 r. zostały przedstawione w nocie 67 jednostkowego sprawozdania finansowego i obejmują współczynnik kapitału Tier I oraz łączny współczynnik kapitałowy.
Naszym obowiązkiem jest poinformowanie w sprawozdaniu z badania jednostkowego sprawozdania finansowego, czy Bank przestrzega obowiązujących regulacji ostrożnościowych określonych w odrębnych przepisach, w szczególności, czy Bank prawidłowo ustalił współczynniki kapitałowe. Dla potrzeb niniejszej informacji za odrębne przepisy rozumiemy Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012, z późn. zm. („CRR”), Prawo bankowe oraz ustawę z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nadzorze makroostrożnościowym nad systemem finansowym i zarządzaniu kryzysowym w systemie finansowym („Ustawa o nadzorze makroostrożnościowym”).
Celem badania jednostkowego sprawozdania finansowego nie jest przedstawienie opinii o przestrzeganiu obowiązujących regulacji ostrożnościowych określonych w odrębnych przepisach wymienionych powyżej, w szczególności o prawidłowym ustaleniu współczynników kapitałowych i opinii takiej nie formułujemy.
W oparciu o wykonaną przez nas pracę informujemy, że nie stwierdziliśmy:
przypadków nieprzestrzegania przez Bank w okresie od dnia 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r. obowiązujących regulacji ostrożnościowych, określonych w odrębnych przepisach wymienionych powyżej;
nieprawidłowości w zakresie ustalenia przez Bank na dzień 31 grudnia 2022 r. współczynników kapitałowych zgodnie z odrębnymi przepisami wymienionymi powyżej,
które miałyby istotny wpływ na jednostkowe sprawozdanie finansowe.
Oświadczenie na temat świadczenia usług niebędących badaniem sprawozdania finansowego
Zgodnie z naszą najlepszą wiedzą i przekonaniem oświadczamy, że usługi niebędące badaniem sprawozdań finansowych, które świadczyliśmy na rzecz Banku i jego spółek zależnych są zgodne z prawem i przepisami obowiązującymi w Polsce oraz że nie świadczyliśmy usług niebędących badaniem, które są zakazane na mocy art. 5 ust. 1 Rozporządzenia UE oraz art. 136 Ustawy o biegłych rewidentach.
13
Image should be here
Usługi niebędące badaniem sprawozdań finansowych, które świadczyliśmy na rzecz Banku i jego spółek zależnych w badanym okresie zostały wymienione w nocie 75 jednostkowego sprawozdania finansowego.
Wybór firmy audytorskiej
Zostaliśmy wybrani po raz pierwszy do badania rocznego jednostkowego sprawozdania finansowego Banku uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 3 grudnia 2018 r. oraz ponownie uchwałą z dnia 23 września 2021 r. Jednostkowe sprawozdanie finansowe Banku badamy nieprzerwanie począwszy od roku obrotowego zakończonego 31 grudnia 2020 r., to jest przez 3 kolejne lata.
Kluczowym biegłym rewidentem odpowiedzialnym za badanie w imieniu PricewaterhouseCoopers Polska spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Audyt sp.k., spółki wpisanej na listę firm audytorskich pod numerem 144, którego rezultatem jest niniejsze sprawozdanie niezależnego biegłego rewidenta, jest Agnieszka Accordi.
Agnieszka Accordi
Kluczowy Biegły Rewident
Numer w rejestrze 11665
Warszawa, 9 marca 2023 r.