Szprotawa: 100 lat unikatowego mostu Bauhaus

Bauhaus to nazwa kierunku w architekturze, zrodzonego w Weimarze na początku lat 20. ubiegłego wieku. Jego prekursorami byli berliński architekt Peter Behrens i Henry van de Velde, założyciel Szkoły Rzemiosł Artystycznych. W dużym uproszczeniu ideą Bauhausu jest dążenie do połączenia techniki ze sztuką i funkcjonalności z estetyką.

Mimo iż niewielu potrafi wskazać budowle Bauhausu, to statystyczny obserwator określa je jako posiadające swój urok i przyciąganie. I tak właśnie on działa, funkcjonalność oparta
na przesłankach psychologicznych. W projektowaniu należy uwzględnić także biologię, socjologię, ergonomię.

Szprotawa posiada kilka zabytkowych budowli powstałych w duchu Bauhausu. Most przy ul. Krasińskiego, a dokładnie jego balustrady wykonane są z prefabrykatów – segmentów, co czyni je prostą i powtarzalną konstrukcją. Niemniej projektant pomyślał równocześnie o ożywieniu poprzez wkomponowanie partii prostych potrójnych szczelin. Dla kontrastu, od strony zewnętrznej stopa balustrady została wysunięta poza jej lico, z zachowaniem gry kątów prostych. Dzięki temu projektant uzyskał efekt geometrycznego porządku, estetycznego ładu i konsekwencji, a użytkownicy mostu nie zostali zupełnie odcięci od przestrzeni za balustradą.

Niewykluczone, że rzędy potrójnych prześwitów w balustradzie zgodnie z zasadami Bauhausu nawiązują do otoczenia, w tym przypadku do otworów strzeleckich występujących w położonych na drugim planie średniowiecznych murów obronnych, z basztami i Bramą Żagańską na czele. Północna balustrada jest wydłużona i sięga łukiem sąsiedniego mostu przez fosę. Chociaż ten kierunek architektury i tak gustował wtedy w pionowych, długich i smukłych przepruciach w budowlach.

Poręcze balustrady zostały zaokrąglone, czyniąc je ergonomicznymi i bezpiecznymi. W celu uniknięcia nudnej monotonii przyczółki mostu zaakcentowano masywnymi blokami z betonu (niektórzy nawet upraszczają, że Bauhaus to budowle z klocków różnej wielkości). I tak powstała idealna budowla łącząca w sobie prostotę wykonania z walorami użytkowymi i estetycznymi.

W ostatnich dekadach balustrady uległy znacznej degradacji, pojawiły się spękania i odpryski, odsłoniły się pręty zbrojeniowe. W 2023 r. wykonawca renowacji Rafał Hilbrand stał przed nie lada wyzwaniem, ponieważ nie należy do łatwych zadań odtworzenie właściwej receptury betonu. Ponadto należy go tak dokleić, by trwale związał się ze starą bazą. Mieszkańcy z zaciekawieniem oglądali specyficzne mikrozbrojenia i zastosowane technologie oczyszczania, impregnowania, klejenia i malowania – opowiada burmistrz Szprotawy Mirosław Gąsik. Efekt finalny przerósł oczekiwania. Do niedawna zniszczona szpetna konstrukcja znów sławi rzadki Bauhaus i zdobi szprotawską starówkę. Współczesnym dodatkiem jest pokrycie mostu, maskujące i ujednolicające barwę po dokonanych naprawach.

Most przez rzekę Szprotawę przy ul. Krasińskiego (do 1945 r. Knothe Strasse) wzniesiono w 1924 r., w okresie kadencji burmistrza Ericha Knothe (1920-1930), który zapisał się w dziejach miasta złotymi zgłoskami. Jego kuzyn Adolf Wackwitz był architektem miejskim i piewcą nowoczesnej architektury funkcjonalnej. Swoisty manifest Wackwitza, opublikowany w 1926 r. na łamach rocznika szprotawskiego, stanowi odzwierciedlenie cytowanych powszechnie zasad wprowadzonych przez Bauhaus. Pisał m.in., że „poszczególne elementy budowli i jej członki są uporządkowane, te same części ułożone w liniach”. Według Wackwitza, „architekt wybiera z konstruktywnych możliwości te, które z poszanowaniem ekonomii wykażą najbardziej przejrzystą formę zewnętrzną.” Co prawda projektant mostu w Szprotawie na obecną chwilę pozostaje nieustalony, niemniej w sposób uprawniony możemy domniemywać co najmniej udziału Wackwitza w niniejszym przedsięwzięciu.

Teraz magistrat planuje opracować szlak edukacyjno-turystyczny budowli Bauhausu. Z okazji jubileuszu zaprojektowano pamiątkowy magnes. Może go otrzymać każdy, kto zgłosi się ze zdjęciem selfie z wiekowym mostem do Biura Turystyki i Edukacji Regionalnej w Szprotawie przy Pl. Kościelnym 2 – informuje burmistrz M.Gąsik.

Warto dodać, że budynki związane z działalnością Bauhausu lub stanowiące świadectwo jego działalności w Weimarze i Dessau-Rosslau zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Most jest zlokalizowany przy samym ujściu rzeki Szprotawy do Bobru, a do jego konstrukcji przymocowane są drewniana kładka i nadal sprawne urządzenia spiętrzające, w tym przekładnie przedwojennej jeleniogórskiej fabryki „L. Köhler G.m.b.H. Maschinenfabrik Hirschberg i.R.” Obecnie służą zainstalowanej tu małej elektrowni wodnej. Podobne spotkamy w środkowym biegu rzeki w sąsiedztwie Stawów Przemkowskich. Przed mostem, od strony wody w betonowym murze umieszczono bloczek z piaskowca, z wyrytą datą „1924”, czyli umocnienie brzegu od strony zachodniej zostało wykonane w tym sam roku co most.

Pasjonaci Bauhausu mogą jeszcze zobaczyć w Szprotawie inne ciekawe budowle utrzymane w tym kierunku architektonicznym, jak na przykład  stację uzdatniania wody przy ul. Młynarskiej albo rozwiązania zastosowane w budynku liceum przy ul. Niepodległości czy na miejskim basenie i inne.

Tekst i zdjęcia:
Maciej Boryna
Biuro Turystyki i Edukacji Regionalnej