MSZ: 25. rocznica mszy pojednania w Krzyżowej – nowe szyfrogramy MSZ z 1989 r. (komunikat)

- MSZ informuje:

W 25. rocznicę Mszy pojednania w Krzyżowej Ministerstwo Spraw Zagranicznych upublicznia odtajnione szyfrogramy dotyczące wizyty kanclerza Helmuta Kohla w Polsce oraz uroczystości w Krzyżowej. Prezentowane materiały dotyczą także zmieniającej się sytuacji w NRD oraz reakcji Związku Radzieckiego na plany zjednoczenia Niemiec.

Odtajnione archiwalia to głównie korespondencja szyfrowa pomiędzy centralą MSZ w Warszawie a ówczesną polską ambasadą w zachodnioniemieckiej Kolonii. W prezentowanym zbiorze znajdują się także tzw. okólniki (szyfrogramy okólne) - szyfrogramy wysyłane z centrali MSZ w Warszawie do wszystkich (bądź do części) placówek zagranicznych (ambasad, konsulatów, misji czy przedstawicielstw).

Zbiór 21 odtajnionych szyfrogramów otwiera dokument z 3 października 1989 r. poświęcony stosunkom NRD z RFN, które „weszły w krytyczną fazę”. Ostatni dokument w prezentowanym wyborze to okólnik dyrektora Departamentu Prasy i Informacji MSZ z 21 grudnia 1989 r. przewidujący, że „zrośnięcie się” obu państw niemieckich „w jeden organizm nastąpi około 2000 roku”.

Wizyta kanclerza Helmuta Kohla w Polsce początkowo miała odbyć się w czerwcu 1989 r., jednakże ze względu na wybory z 4 czerwca wizyta została przełożona na listopad 1989 r. Przesunięcie wizyty sprawiło, że odbyła się ona w zupełnie innych okolicznościach, a jej gospodarzem był premier Tadeusz Mazowiecki.

Niebagatelny wpływ na przebieg wizyty miała sytuacja we wschodnich Niemczech. Decyzja władz NRD o otworzeniu granic i upadek muru berlińskiego sprawiły, że kanclerz zdecydował się 10 listopada przerwać wizytę i na jeden dzień pojechać do Niemiec, by 11 listopada przybyć z powrotem do Polski. W czasie wizyty kanclerz rozmawiał z premierem Tadeuszem Mazowieckim i prezydentem Wojciechem Jaruzelskim. Spotkał się także z Lechem Wałęsą i Bronisławem Geremkiem. Kulminacyjnym punktem wizyty była jednak uroczystość zorganizowana w Krzyżowej – dawnym majątku Helmuta J. von Moltke - miejscu spotkań niemieckiej antyhitlerowskiej grupy – tzw. Kręgu z Krzyżowej. W czasie nabożeństwa (odprawianego w języku polskim i niemieckim), które zyskało mino „Mszy pojednania” doszło do symbolicznego gestu obu szefów rządów. W czasie liturgii podczas przekazywania „znaku pokoju” premier Mazowiecki i kanclerz Kohl objęli się, co uznano za symbol polsko-niemieckiego pojednania i rozpoczęcie nowego rozdziału w stosunkach polsko-niemieckich.

Waga tego wydarzenia została doceniona przez polskie MSZ, a polscy ambasadorowie otrzymali instrukcję, w której m.in. polecono potraktować „gesty pojednania premiera i kanclerza w Krzyżowej jako wyraz woli obu stron przezwyciężania tragicznej przeszłości”. Wizyta odbywała się w dwa miesiące po uroczystych obchodach 50. rocznicy wybuchu II wojny światowej, a tematem rozmów były między innymi kwestie polskiej granicy zachodniej oraz niemieckich odszkodowań dla polskich ofiar II wojny światowej. Istotne pozostawały także kwestie współpracy gospodarczej i polskiego zadłużenia w RFN. W czasie wizyty doszło do podpisania 11 umów dwustronnych dotyczących głównie sfery ekonomicznej.

Za najważniejszy spośród prezentowanych dokumentów należy uznać okólnik z 14 listopada podsumowujący wizytę i zawierający instrukcję dla polskich dyplomatów dot. sposobu jej komentowania. Ciekawy jest także okólnik z 8 grudnia 1989 r. zawierający informację o radzieckich reakcjach na wizytę ministra spraw zagranicznych RFN Hansa-Dietricha Genschera w ZSRR. Wynika z niego, że mimo utworzenia rządu Tadeusza Mazowieckiego Polska nadal uważana była w Moskwie za kraj socjalistyczny.

Prezentowany materiał pozwala prześledzić przygotowania do wizyty, jej przebieg, a także wpływ relacji NRD–RFN na stosunki z Polską. Szyfrogramy to specyficzne źródło historyczne – są to materiały przygotowywane na bieżąco. W przeciwieństwie do notatek, analiz czy opracowań sporządzanych post factum, ukazują one całą dynamikę ówczesnej, zmieniającej się sytuacji politycznej oraz pozwalają prześledzić zachodzące zmiany.

UWAGA: komunikaty publikowane są w serwisie PAP bez wprowadzania przez PAP SA jakichkolwiek zmian w ich treści, w formie dostarczonej przez nadawcę. Nadawca komunikatu ponosi wyłączną i pełną odpowiedzialność za jego treść.(PAP)

kom/ ksi/