XVII Nagroda im. Gieysztora dla Krystyny i Andrzeja Wajdów

Siedemnasta już gala, podczas której wręczono Nagrodę im. Prof. Aleksandra Gieysztora, odbyła się 17 lutego na Zamku Królewskim w Warszawie. Kapituła Nagrody w uzasadnieniu tegorocznej decyzji zwróciła szczególną uwagę na mniej znane dokonania laureatów. "Krystyna i Andrzej Wajda zostali nagrodzeni za wybitne dokonania w sferze filmu i teatru, promujące polską kulturę, a także za upowszechnianie wiedzy o potrzebie ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce i wpływ na jego utrwalanie i popularyzację. Na szczególne uznanie zasługuje zaangażowanie państwa Andrzeja i Krystyny Wajdów w działalność muzealną oraz wyjątkowa wartość działań na rzecz dialogu międzykulturowego" - powiedział Krzysztof Kaczmar, prezes Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy.

Małżeństwo państwa Wajdów to marka, której nie trzeba nikomu przedstawiać. Krystyna Zachwatowicz, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, aktorka, wybitna scenografka oraz Andrzej Wajda, reżyser, twórca wielu wybitnych i znanych na całym świecie dzieł, z Oscarem na koncie.

Tym, co zyskało w oczach jury Nagrody Gieysztora szczególne znaczenie, była ich mniej znana działalność w obszarze muzealnictwa i popularyzacji sztuki. Zamiłowanie małżeństwa do sztuk plastycznych zaowocowało oryginalnymi inicjatywami kulturalnymi, takimi jak krakowskie Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha" czy Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej "Elektrownia" w Radomiu.

Andrzej Wajda po raz pierwszy zetknął się ze sztuką japońską podczas II wojny światowej. Wówczas w krakowskich Sukiennicach zobaczył zorganizowaną przez Niemców wystawę kolekcji Feliksa "Mangghi" Jasieńskiego, który swoje liczne zbiory sztuki japońskiej przekazał w 1920 r. krakowskiemu Muzeum Narodowemu. Jak sam przyznaje, to młodzieńcze doświadczenie wywarło wielki wpływ na jego artystyczną wrażliwość i było początkiem wielkiej fascynacji Krajem Kwitnącej Wiśni. W 1987 r. za całokształt działalności filmowej i teatralnej Andrzej Wajda otrzymał japońską Nagrodę Kioto. Przyznane wraz z nagrodą środki finansowe Andrzej i Krystyna Wajdowie postanowili przeznaczyć na założenie fundacji promującej w Polsce kulturę japońską. Inicjatywa została poparta przez władze Krakowa - w 1994 r. naprzeciw Zamku Królewskiego na Wawelu otwarto Centrum Sztuki i Techniki Japońskiej "Manggha". Oprócz dawnej i współczesnej sztuki japońskiej można tam oglądać rysunki Andrzeja Wajdy i fotografie Krystyny Zachwatowicz-Wajdy, będące artystycznym zapisem ich pobytów w Japonii w latach 80. i 90. ubiegłego wieku. W 2015 r. państwo Wajdowie częścią swojej japońskiej kolekcji rysunków obdarowali również Centrum Sztuki Współczesnej w Suwałkach, rodzinnym mieście reżysera. Natomiast do Muzeum Kinematografii w Łodzi trafiło ponad 140 nagród i wyróżnień, które Andrzej Wajda dostał w ciągu kilkudziesięciu lat swojej pracy zawodowej.

Artystyczne wykształcenie i malarska pasja reżysera zostawiły ślad w mieście jego dzieciństwa, Radomiu, gdzie znajduje się wyjątkowa kolekcja sztuki przekazana przez małżeństwo Wajdów. Od 1990 r. funkcjonowało tam Muzeum Sztuki Współczesnej, będące oddziałem Muzeum Okręgowego im. Jacka Malczewskiego. Wkrótce po inauguracji działalności muzeum zyskało ponad 2 500 nowych dzieł, darów pochodzących najczęściej od artystów, które połączono z zasobami lokalnego BWA. Jedną z największych kolekcji (w skład której wchodziły m.in. dzieła Józefa Czapskiego, Ryszard Horowitza i Tadeusza Kantora) podarowali Muzeum Krystyna Zachwatowicz-Wajda i Andrzej Wajda. W 2004 r. Andrzej Wajda przedstawił ideę powołania nowej instytucji łączącej funkcje muzealne i edukacyjne, której warunki lokalowe pozwalałyby na zaprezentowanie wszystkich będących w posiadaniu muzeum dzieł. Na jego nową siedzibę wybrano zabytkowy budynek dawnej elektrowni miejskiej. Od czerwca 2014 r. działa tam Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej "Elektrownia". Kolekcja liczy blisko 5 tys. prac i jest jednym z najciekawszych zbiorów sztuki współczesnej w kraju.

Krystyna Zachwatowicz-Wajda i Andrzej Wajda są również od wielu lat zaangażowani w projekt utworzenia w Krakowie Muzeum PRL. Krystyna Zachwatowicz-Wajda jest Przewodniczącą Rady Programowej Muzeum. Jego idea zrodziła się w 1999 r. wraz z powstaniem Fundacji SocLand, której celem było otwarcie placówki dokumentującej ten okres historii Polski. Muzeum rozpoczęło działalność w zlokalizowanym na terenie Nowej Huty budynku dawnego kina "Światowid", jako oddział Muzeum Historii Polski. W 2013 r. Gmina Kraków i Ministerstwo Kultury podpisały umowę o współprowadzeniu Muzeum. Wystawa będzie miała charakter interaktywny i ma być gotowa w ciągu najbliższych lat.

Kapituła Nagrody Gieysztora doceniła też fakt ufundowania w 2000 r. przez Krystynę Zachwatowicz-Wajdę i jej męża Nagrody im. Profesora Jana Zachwatowicza, przyznawanej studentom szkół architektonicznych, artystycznych i konserwatorskich za prace magisterskie podejmujące temat badań i konserwacji zabytków oraz ochrony polskiego dziedzictwa kulturowego.

Informacje o Nagrodzie

Nagroda imienia profesora Aleksandra Gieysztora przyznawana jest przez Fundację Kronenberga przy Citi Handlowy od 1999 roku za wybitne osiągnięcia, mające na celu ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego w takich dziedzinach jak: działalność muzealna, konserwatorska, archiwalna i biblioteczna; utrwalanie i ochrona polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą; przedsięwzięcia samorządowe służące ochronie dziedzictwa kulturowego; indywidualne i zbiorowe inicjatywy mające na celu gromadzenie oraz ochronę śladów i pamiątek dziedzictwa kulturowego; upowszechnianie wiedzy o potrzebie i metodach ochrony dziedzictwa kulturowego w Polsce. Wśród dotychczasowych Laureatów znaleźli się m. in.: prof. Franciszek Ziejka - przewodniczący Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa; Anda Rottenberg - ceniona historyk sztuki, krytyk, kuratorka wystaw; prof. Norman Davies - wybitny brytyjski historyk i wnikliwy badacz dziejów Polski; Jan K. Ostrowski - dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu. Nagrodą im. prof. Aleksandra Gieysztora nagrodzono także takie instytucje jak m.in. Społeczny Komitet Opieki nad Starymi Powązkami, czy Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.