Od 1 lipca nowe priorytety w UE – Słowenia chce położyć nacisk na jakość życia Europejczyków

Każda półroczna prezydencja w Unii kładzie akcent na inny obszar funkcjonowania społeczeństw i gospodarek Europy. Niemcy w drugiej połowie 2020 roku podnosili kwestię zmian strukturalnych w regionach powęglowych. Aktualna, dobiegająca końca prezydencja Portugalii zajmowała się przyszłością obszarów wiejskich. 

„W ESPON tryb naszej pracy i zadania, na których się koncentrujemy, wynikają w dużej mierze z priorytetów półrocznych prezydencji unijnych” – mówi Wiktor Szydarowski, polski naukowiec i ekspert, który kieruje programem od września 2020 roku.

PAP MediaRoom: W jaki sposób projekty opracowywane przez ESPON przełożyły się na konkretne decyzje polityczne?

Wiktor Szydarowski: Przedstawię świeży przykład z prezydencji portugalskiej, promującej rozwój obszarów wiejskich. Regiony wiejskie cechują się różną specyfiką rozwojową – niektóre się kurczą demograficznie, inne prosperują wręcz doskonale. W związku z tym potrzebują odmiennych strategii gospodarczych, infrastrukturalnych czy społecznych. Między innymi dzięki pracy ESPON koncepcja podejścia zróżnicowanego (tzw. place-based approach) znalazła się w dokumentach Unii Europejskiej. 

Oznacza to, że przy rozdzielaniu środków na rozwój obszarów wiejskich uwzględniony będzie ich indywidualny potencjał terytorialny oraz specyficzne potrzeby. Myślę, że bez wspólnego działania ESPON i prezydencji portugalskiej podejście byłoby bardzo sektorowe – czyli wsparcie finansowe kierowane byłoby wedle pewnego ogólnego wyobrażenia co do tego, jak w Europie powinny się rozwijać regiony wiejskie. Tymczasem dzięki posiadaniu danych, informacji, rozumieniu trendów i potrzeb rozwojowych można precyzyjnie kierować pomoc do każdego terytorium osobno.

Na czym polega praca ESPON na rzecz rozwoju regionów Europy?

ESPON jest programem ukierunkowanym na promocję oraz wspieranie europejskiego rozwoju terytorialnego i regionalnego poprzez dostarczanie wyników badań, wiedzy oraz informacji do przedstawicieli władz publicznych wszystkich szczebli. Łączymy decydentów politycznych z naukowcami i praktykami – w związku z tym nie definiujemy ESPON jako programu stricte badawczego. 

Naszą rolą jest doradzanie instytucjom i politykom, informowanie ich o potencjalnych szansach czy zagrożeniach oraz wykorzystywanie narzędzi naukowych do usprawnienia prowadzonych polityk rozwoju. Mówiąc prościej: pomagamy decydentom dokonywać ocen, jak ich gminy, miasta, regiony czy kraje radzą sobie pod względem gospodarczym, społecznym i środowiskowym. Oraz jak wypadają na tle innych, posiadających podobną specyfikę, obszarów. 

Czy przekonanie polityków i decydentów do naukowego podejścia do polityki regionalnej jest trudnym zadaniem?

Przedstawiciele władz – centralnych czy samorządowych – nie mają obowiązku operowania specjalistycznym językiem. Dlatego naszą rolą jest przekazywanie często złożonych, skomplikowanych informacji w przystępny sposób. Z moich wcześniejszych doświadczeń zawodowych – tak w administracji, jak i na uczelni – wynika, że urzędnik czy ekspert, który ma przedstawić politykowi pewne ciekawe idee, nie ma na to całego dnia, a zaledwie kilka minut. 

Czy te wysiłki naukowców, aby decyzje polityczne opierały się na danych i wynikach badań, przynoszą efekt w Europie?
 
We wszystkich państwach dostrzegamy głód wiedzy w kontekście rozwoju terytorialnego i jego znaczenia dla lokalnych społeczności. Decydenci pragną wiedzieć, jak ich terytoria plasują się na tle innych i czy obrana ścieżka rozwoju gminy bądź regionu jest optymalna. Co więcej – poszukują również przykładów do naśladowania lub sojuszników we wspólnej sprawie, co widoczne jest w aktualnym obecnie kontekście transformacji energetycznej. 

W ostatnim czasie zajmowaliśmy się szeregiem problemów dotykających każdego Europejczyka – sprawiedliwą transformacją, starzeniem się społeczeństw, rozwojem wsi, turystyką po pandemii. Za każdym razem przedstawialiśmy konkretne rozwiązania, które następnie przybierały formę decyzji politycznych. 

Dysponujemy konkretną wiedzą i praktycznymi narzędziami, które warto promować również w Polsce. Obecnie wiele krajów czerpie z dorobku ESPON. Polskie instytucje robią to stosunkowo rzadko, przed nami jednak dużo czasu, aby ten stan rzeczy zmienić. 

Jakie zasoby oferuje ESPON politykom w poszczególnych państwach czy regionach?

Tylko w trakcie aktualnego programu ESPON 2020 zrealizowaliśmy 22 paneuropejskich projektów tematycznych i 29 studiów badawczych dotyczących konkretnych obszarów terytorialnych. Działaliśmy na zlecenie prawie 200 instytucji. Pochwalić możemy się również ponad setką zorganizowanych warsztatów, seminariów i konferencji. Dorobek trzech odsłon programu ESPON, w okresie niemal 20 lat, to ponad 1200 map ilustrujących liczne procesy społeczne i ekonomiczne w Europie. Co istotne, cały nasz dorobek – dokumentacja, wizualizacje, narzędzia czy rekomendacje – są oferowane za darmo i dostępne dla każdego użytkownika internetu na portalu www.espon.eu.  

W dzisiejszych czasach nie sposób nie spytać o epidemię COVID-19 i jej konsekwencje – czy jest to przedmiotem prac w ramach ESPON?

Oczywiście, temat koronawirusa na wiele miesięcy zdominował debatę publiczną w Europie i miał wpływ na szereg decyzji politycznych, także na poziomie unijnym. Jako ESPON nie tylko informowaliśmy o rozkładzie terytorialnym rozprzestrzeniania się pandemii COVID-19, ale także dostarczaliśmy decydentom konkretną wiedzę pozwalającą na wybór optymalnej strategii. 

Jak szybko i w jakim stopniu otwierać gospodarkę? Czy i w jakim tempie luzować obostrzenia? Jakie są społeczne koszty pandemii? Odpowiedzi na te pytania znacznie łatwiej uzyskać, jeżeli ma się wiedzę na temat doświadczeń innych państw i regionów. Ta wiedza jest gromadzona, opracowywana i transmitowana właśnie przez ESPON. 

Czy Polska, jako jedno z państw członkowskich UE, jest również obiektem prac badawczych ESPON?

W projektach ESPON zaplanowanych na najbliższe lata mamy kilkanaście studiów przypadku z Polski. Dostajemy informacje, że pewne obszary, regiony, gminy lub związki gmin są zainteresowane działaniem spin-off, co oznacza że w ramach dużego projektu, na przykład transformacji energetycznej, schodzimy z badaniami i analizami na poziom lokalny. 

Rosnące zainteresowanie aktywnością ESPON oznacza, że wielu decydentów w Polsce – urzędników, samorządowców, przedstawicieli trzeciego sektora – śledzi nasze poczynania i uważa, że ich rezultaty pomogą im w podejmowaniu trafnych decyzji dotyczących rozwoju danego terytorium. 

Współpracujemy również z polskimi środowiskami naukowymi, dzięki czemu już kilkanaście ośrodków akademickich i badawczych uczestniczy w rozmaitych projektach programu. To dobry sygnał, ponieważ od dawna powtarzam: zarówno naukowcy, jak i władze rządowe oraz samorządowe w Polsce są naszymi partnerami i sojusznikami. 

W czerwcu 2020 roku miała miejsce konferencja ESPON poświęcona transformacji energetycznej polskich regionów węglowych – z udziałem polskich samorządowców i urzędników Komisji Europejskiej. Jaki jest cel takich spotkań?

ESPON stanowi platformę wymiany doświadczeń, poglądów, a także miejsce dialogu. Temu też służą organizowane przez nas debaty. A jeżeli chodzi konkretnie o realizację założeń Europejskiego Zielonego Ładu i sprawiedliwej transformacji, to temu tematowi poświęciliśmy w zeszłym roku całe wydanie „TerritoriAll” – publikowanego dwa razy w roku, obszernego magazynu podsumowującego prace ESPON. Wskazywaliśmy wówczas, że z wyzwaniami związanymi z osiąganiem neutralności klimatycznej mierzą się nie tylko obszary w Polsce, ale ponad sto innych regionów węglowych – w Niemczech, Czechach czy Rumunii. 

O programie ESPON:

Kierowany przez dra Wiktora Szydarowskiego program ESPON bazuje na rozbudowanej sieci kontaktów pomiędzy instytucjami europejskimi, rządami, samorządami i ośrodkami akademickimi, dzięki czemu ma realny wpływ na podejmowane decyzje polityczne. Analizy i rekomendacje ESPON brane są pod uwagę między innymi podczas podziału miliardów euro z budżetu Wspólnoty, których głównym beneficjentem pozostaje Polska. 

Wiktor Szydarowski to geograf, który przez wiele lat pracował na Uniwersytecie Gdańskim, a następnie niemal dwie dekady spędził w Szwecji, gdzie doradzał tamtejszej administracji samorządowej i prowadził wiele projektów związanych z rozwojem obszaru Europy Bałtyckiej. We wrześniu 2020 roku został wybrany dyrektorem jednostki wdrażającej program ESPON.

Program ESPON działa w określonej perspektywie czasowej – co siedem lat następuje jego odnowienie, o ile taka jest wola Komisji Europejskiej, 27 państw członkowskich UE i czterech krajów stowarzyszonych: Norwegii, Islandii, Szwajcarii i Lichtensteinu.  

Źródło informacji: PAP MediaRoom