Jaka powinna być Polityka Spójności? Polskie regiony zabierają głos

Związek Województw RP opublikował pierwsze stanowisko w sprawie Polityki Spójności UE post-2027, uprzedzając 9. Raport Kohezyjny Komisji Europejskiej, w którym zostanie zaproponowany jej kształt.

„To nasz głos w dyskusji na temat warunków brzegowych, jakie powinny być spełnione, by Polityka Spójności wzmocniła swą rolę jako katalizatora i stabilizatora pozytywnych zmian strukturalnych we wszystkich regionach Unii Europejskiej. (...) To stanowisko traktujemy jako formę zaproszenia innych podmiotów do ważnej dyskusji nad przyszłością nie tylko Unii Europejskiej, ale przede wszystkim Polski” – podkreślił Olgierd Geblewicz, prezes ZWRP.

W przyjętym stanowisku ZWRP podkreśla m.in. że celem Polityki Spójności powinno być niwelowanie dysproporcji rozwojowych pomiędzy obszarami wzrostu i stagnacji, przełamywanie negatywnych tendencji społeczno-gospodarczych na obszarach doświadczających marginalizacji oraz podnoszenie odporności i zdolności reagowania regionów na szoki zewnętrzne.

ZWRP zaapelował także, by zarządzanie Polityką Spójności było raczej definiowaniem efektów i ich kontraktowaniem, nie zaś rozliczaniem wydatków.

„Jesteśmy gotowi do współpracy i wymiany informacji  z instytucjami i organizacjami, a także z innymi zainteresowanymi podmiotami, na rzecz zapewnienia wysokiej rangi Polityki Spójności w UE po 2027 roku” - dodał Geblewicz.

Postulaty ZWRP zostały podzielone na trzy zagadnienia: powinności Polityki Spójności jako traktatowego filara, rekomendowane obszary jej koncentracji oraz charakterystyka mechanizmów zarządzania nią:
Jako traktatowy filar Polityka Spójności UE powinna:

1. stanowić główną politykę inwestycyjną UE zapewniającą długofalowy impuls rozwojowy oraz wsparcie dla strukturalnej transformacji regionów;
2. niwelować nadmierne napięcia i dysproporcje rozwojowe między obszarami wzrostu a obszarami stagnacji oraz przełamywać negatywne tendencje społeczno-gospodarcze na obszarach doświadczających marginalizacji, szczególnie na obszarach przygranicznych, w tym na zewnętrznych granicach UE;
3. dysponować budżetem adekwatnym do wyzwań (finansowa masa krytyczna), utrzymując co najmniej obecny udział w strukturze wieloletnich ram finansowych UE;
4. synergicznie współdziałać z innymi politykami/funduszami UE, być przez nie uzupełniana (a nie zastępowana), a także zintegrować się z II filarem Wspólnej Polityki Rolnej;
5. operować jednym funduszem (Europejski Fundusz Spójności Terytorialnej) kierowanym do wszystkich regionów UE (NUTS 2);
6. uwzględniać inne oprócz „PKB per capita” (np. dochód rozporządzalny gospodarstw domowych) miary poziomu rozwoju regionów oraz siłę wewnątrzregionalnych zróżnicowań przy określaniu skali i zasad wsparcia;
7. zapewniać wiodącą rolę władz regionalnych w przygotowaniu i zarządzaniu programami, co przybliży UE do obywateli (subsydiarność, decentralizacja, uspołecznienie) oraz umożliwi uwzględnienie zróżnicowanych terytorialnie problemów, potencjałów, potrzeb, wyzwań i celów; 
8. upowszechniać zindywidualizowane podejście do kształtowania programów regionalnych, co będzie sprzyjać wzrostowi efektywności interwencji i upowszechnianiu dobrych praktyk zarządzania;
9. promować koncentrację tematyczną bez narzucania regionom struktury alokacji zasobów, a także umożliwiać im skuteczne reagowanie na zmiany otoczenia w trakcie realizacji programów (swobodniejsze przesunięcia środków);
10. podnosić odporność i zdolność reagowania regionów na szoki zewnętrzne, jednak bez finansowego angażowania się w bieżące zarządzanie kryzysami; 
11. wzmacniać podmiotowość oraz zdolność instytucjonalną i finansową władz regionalnych i lokalnych jako kluczowych aktorów procesów rozwojowych, integrujących różne wiązki polityk publicznych kierowanych do wspólnot tworzących obszary funkcjonalne;
12. sprzyjać realizacji oddolnych, partnerskich i zintegrowanych przedsięwzięć kompleksowo odpowiadających na potrzeby i problemy różnych obszarów funkcjonalnych, aktywizując ich specyficzne potencjały.

I.    Polityka Spójności UE powinna skoncentrować się na następujących zagadnieniach:

1. przeciwdziałanie i adaptacja do zmian klimatu, poprawa jakości środowiska, transformacja energetyczna, poprawa bezpieczeństwa energetycznego;
2. redukcja negatywnych skutków zmian demograficznych (starzenie się i depopulacja, w tym odpływ talentów);
3. poprawa warunków życia – unowocześnienie infrastruktury technicznej i społecznej, wzrost jakości i dostępności kluczowych usług publicznych (m.in. edukacja, zdrowie, rynek pracy, integracja społeczna, kultura, mobilność), a także konwersja obszarów zdegradowanych;
4. przeciwdziałanie wykluczeniu w każdej formie (społeczne, zawodowe, cyfrowe, zdrowotne, transportowe) oraz wsparcie otwartego, obywatelskiego społeczeństwa ludzi kreatywnych, kooperatywnych i z wysokimi kompetencjami.
5. budowa ekosystemów wspierających transformację gospodarki w stronę:

• zeroemisyjnych, bezodpadowych, zdigitalizowanych i zapewniających bezpieczeństwo dostaw przemysłów i usług stosujących innowacje technologiczne i nie-technologiczne oparte na specyficznych zasobach i potencjałach terytorialnych;
• zdolnego do tworzenia trwałych i wysokiej jakości miejsc pracy sektora MŚP;

II.    Mechanizm zarządzania Polityką Spójności UE powinien mieć następujące cechy:

1. pełna gotowość – uwzględniających wnioski z refleksji strategicznej i praktyki wdrażania – ram legislacyjnych na poziomie UE najpóźniej do połowy 2027 roku;
2. definiowanie i „kontraktowanie” efektów zamiast rozliczania wydatków;
3. stosowanie analogicznych zasad (np. kwalifikowalność wydatków), jak w innych politykach realizowanych w ramach zarządzania współdzielonego oraz brak dyskryminacji względem programów zarządzanych centralnie (np. pomoc publiczna);
4. odejście od reguły n+3 w przypadku stosowania instrumentów terytorialnych (promowanie zintegrowanych, wieloaspektowych i kompleksowych projektów);
5. większa swoboda (efektywność operacyjna) w realizacji programów i schematów wsparcia oraz podporządkowanie ich strategicznym celom m.in. poprzez:

• redukcję obciążeń m.in. dzięki adaptacji mechanizmów wdrożeniowych z okresu pandemii oraz zastosowaniu rozwiązań charakterystycznych dla Funduszu Sprawiedliwej Transformacji (kompleksowe projekty o szerokim zakresie tematycznym);
• zwiększenie możliwości łączenia różnych form wsparcia;
• odejście od prymatu formuły konkurencyjnej przy dystrybucji środków na rzecz oddolnie przygotowanych i regionalnie uzgadnianych (negocjowanych) wiązek projektów; 
• rozwój schematów grantowych ułatwiających małym podmiotom aplikowanie o środki, a także realizację projektów standardowych; 
• otwarcie możliwości realizacji projektów pilotażowych/eksperymentalnych, w których ryzyko niepowodzenia będzie akceptowalne.

Źródło informacji: Serwis Samorządowy PAP