Koalicja Żywa Ziemia: jeśli chcemy zadbać o nasze bezpieczeństwo żywnościowe, musimy zmienić politykę rolną

Polska prezydencja w Radzie UE upływa pod znakiem bezpieczeństwa żywnościowego i debaty o przyszłej Wspólnej Polityce Rolnej po 2027 r. Jak powinniśmy rozumieć termin „bezpieczeństwo”? Jakie działania pozwolą zapewnić trwałość produkcji i odporność sektora rolnego w Polsce i UE? Autorzy i autorki raportu „Co dalej z WPR?” zabierają głos w debacie na ten temat przyszłości WPR, zwracając uwagę na ten temat i wskazują trzy najważniejsze podstawy bezpieczeństwa żywnościowego - ochronę środowiska i klimatu, wzmocnienie lokalnej produkcji rolnej z uwzględnieniem roli małych gospodarstw i rolnictwo ekologiczne.

„Susze, jałowienie gleb, spadek populacji owadów zapylających - to problemy, które już dzisiaj uderzają w gospodarstwa rolne. Jeśli nie wesprzemy rolników i rolniczek w działaniach chroniących środowisko i klimat, trudności tylko się pogłębią. To kwestia naszego bezpieczeństwa żywnościowego” - mówi Joanna Maria Stolarek, dyrektorka Fundacji im. Heinricha Bölla w Warszawie.

Obecny Plan Strategiczny - dokument, który określa cele, priorytety i instrumenty wsparcia finansowego dla rolnictwa i obszarów wiejskich - dla WPR w niewielkim stopniu odpowiada na wyzwania ekologiczne i społeczne stojące przed rolnictwem w Polsce. Raport „Co dalej z WPR?” wskazuje, że dotychczasowa ochrona małych gospodarstw jest niewystarczająca i nie pozwala zatrzymać spadku ich liczby. Zielona reforma WPR nie spełniła pokładanych w niej oczekiwań. Potencjał ekoschematów - płatności dla rolników za praktyki prośrodowiskowe i klimatyczne - nie został w pełni wykorzystany. Najbardziej ambitne działania na rzecz ochrony środowiska i klimatu realizowane są na za małej powierzchni gruntów rolnych a finansowanie pozostaje mało atrakcyjne dla rolników. Wniosek: jeśli chcemy zadbać o bezpieczeństwo żywnościowe, musimy inaczej zdefiniować priorytety w ramach przyszłej WPR po 2027 r.

Biorąc pod uwagę powyższe wnioski i analizę dotychczasowych efektów wdrażania WPR w Polsce, autorki raportu „Co dalej z WPR?” opracowały dla Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz innych kluczowych instytucji publicznych zestaw rekomendacji wskazujących zalecane kierunki zmian w przyszłej Wspólnej Polityce Rolnej i w krajowym Planie Strategicznym.

Ochrona klimatu i środowiska

WPR powinna wynagradzać rolników za dostarczanie dóbr publicznych, do których zalicza się zwiększenie różnorodności biologicznej i krajobrazowej, retencję wody, zapewnienie wysokiej jakości wód powierzchniowych oraz poprawę stanu gleby. Obecnie rolnicy otrzymują wynagrodzenie za praktyki prośrodowiskowe i proklimatyczne wyłącznie w formie rekompensaty za „poniesione koszty i utracone korzyści”. W przypadku najbardziej ambitnych rozwiązań tak wyznaczane stawki są niewystarczające. Dlatego płatności za dobrowolne działania prośrodowiskowe muszą istotnie wzrosnąć, aby odzwierciedlać rzeczywistą wartość dostarczanych dóbr publicznych.

„Środki publiczne należy w pierwszej kolejności przeznaczać na wzmocnienie zrównoważonego rozwoju produkcji rolnej i poprawę jej odporności” - podkreśla dr Justyna Zwolińska, jedna z autorek raportu i koordynatorka ds. rzecznictwa, Koalicja Żywa Ziemia.

„Pilnie potrzebna jest szeroka kampania informacyjna na temat rozwiązań opartych na przyrodzie i innych praktyk przyjaznych środowisku oraz korzyści z nich płynących. Konieczne jest włączenie tego typu zagadnień do programu szkół rolniczych” - dodaje Aleksandra Pępkowska-Król, współautorka raportu, koordynatorka ds. rolnictwa, Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków.

Wzmocnienie lokalnej produkcji i małych gospodarstw

Małe gospodarstwa odgrywają istotną rolę w zapewnieniu lokalnego bezpieczeństwa żywnościowego, dostarczając jednocześnie cenne dobra publiczne - od zachowania różnorodności biologicznej po utrzymanie żywotności obszarów wiejskich i więzi społecznych. By je skutecznie wspierać, instrumenty WPR należy dostosować do wielkości ekonomicznej gospodarstw i ich położenia geograficznego. Dodatkowo finansowanie powinno zachęcać do bezpośredniej współpracy rolników i konsumentów, np. przez kooperatywy spożywcze lub Rolnictwo Wspierane Społecznie (RWS).

„Przyszła WPR musi położyć nacisk na wzmocnienie krótkich łańcuchów dostaw. Mniejsze gospodarstwa produkujące na rynek lokalny cechuje większa odporność, dostarczają żywność nawet w czasie kryzysów, takich jak przerwanie łańcuchów dostaw czy konflikty zbrojne” - wyjaśnia Anna Jakubowska, koordynatorka programu Europejska Polityka Rolna, Fundacja im. Heinricha Bölla.

Rolnictwo ekologiczne

Rolnictwo ekologiczne, jako najbardziej zrównoważony system produkcji, powinno być szczególnie wspierane przez łączenie płatności ekologicznych z inwestycjami w gospodarstwach i stymulowanie popytu - m.in. dzięki zielonym zamówieniom publicznym i wprowadzeniu żywności ekologicznej do placówek żywienia zbiorowego. Konieczne jest także uproszczenie przepisów, usunięcie przeszkód biurokratycznych i wprowadzenie skuteczniejszych, ale mniej uciążliwych kontroli.

„Bez zbędnych barier biurokratycznych można w dalszym ciągu utrzymać właściwe standardy produkcji i wysoką jakość produktów ekologicznych” - mówi Dorota Metera, ekspertka ds rolnictwa ekologicznego, Koalicja Żywa Ziemia.

Raport „Co dalej z WPR? Wnioski z dotychczasowej realizacji polskiego Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027 i rekomendacje”, wydanego przez Koalicję Żywa Ziemia i Fundację im. Heinricha Bölla w Warszawie: https://koalicjazywaziemia.pl/2025/06/05/co-dalej-z-wpr/, https://pl.boell.org/pl/2025/05/21/co-dalej-z-wpr/. 

Nagranie z debaty w Sejmie towarzyszącej publikacji raportu: https://www.facebook.com/malgorzata.tracz.3/posts/pfbid02jFp2uwzLhnjhx1YdHG6GxALpKHyq2nuRatDizz43uaXcA5NV73gJWZXjcHb6KQ9bl 

KONTAKT:

Anna Kucińska

e-mail: kontakt@koalicjazywaziemia.pl 

Anna Jakubowska

e-mail: anna.jakubowska@pl.boell.org 

Źródło informacji: Koalicja Żywa Ziemia