ZPPP Browary Polskie oraz Krajowa Izba Gospodarcza „Przemysł Rozlewniczy”: jak nowy system kaucyjny wpłynie na systemy butelek szklanych wielokrotnego użytku

Na konferencji prasowej 27 sierpnia br. Dariusz Lizak podkreślił, że system kaucyjny butelek szklanych wielokrotnego użytku działa w Polsce od ponad 30 lat, a w jego ramach odzyskiwanych jest od 90 do 95% opakowań. To znacznie więcej niż przewidziane w ustawie o systemie kaucyjnym 77%. Jak dodał, w trakcie konsultacji społecznych nowych przepisów przedsiębiorcy wielokrotnie zwracali uwagę na negatywne skutki proponowanych zmian. „Niestety, spotkaliśmy się z niezrozumieniem. Chciałoby się też powiedzieć, że być może też z jakąś ignorancją. Nie wiemy, dlaczego” - przyznał prezes Lizak. „Nie wiemy, dlaczego Ministerstwo Klimatu i Środowiska chce zlikwidować systemy kaucyjne, które budowaliśmy przez kilkadziesiąt lat i negatywnie oddziaływać na egzystencję, na rozwój, szczególnie tych firm z obszaru mikro- i małych przedsiębiorstw” - dodał.

Obecnie puste butelki szklane wielokrotnego użytku odbierane są ze sklepów tym samym transportem, który przywozi pełne opakowania, dalej za pośrednictwem hurtowni wracają do zakładów produkcyjnych, gdzie są ponownie napełniane, a następnie znów trafiają na rynek. Ten system był optymalizowany przez ostatnich kilkadziesiąt lat i jest jasny dla producentów napojów i właścicieli sklepów. W myśl ustawy będzie mógł on jednak funkcjonować tylko do końca tego roku.

Zgodnie z nowym systemem kaucyjnym obrót butelkami szklanymi wielokrotnego użytku będzie możliwy wyłącznie w ramach systemu kaucyjnego tworzonego przez operatorów wymaganych nowymi przepisami. Takie rozwiązanie bezrefleksyjnie wtłacza butelki zwrotne do systemu kaucyjnego dla opakowań jednorazowych. Spowoduje to wzrost kosztów operacyjnych, informatycznych i inwestycyjnych, a jednocześnie obniżenie skuteczności obrotu opakowaniami zwrotnymi. Oznacza to również obowiązek dokładania się do zbiórki wszystkich opakowań, nawet tych, których producenci napojów w butelkach wielokrotnego użytku nie wytworzyli.

„Butelki wielorazowego użytku wtłoczono w ramy prawne systemu kaucyjnego opracowanego z myślą o opakowaniach jednorazowych, które po zużyciu stają się odpadem i nadają się do recyklingu” - mówił Bartłomiej Morzycki, Dyrektor Generalny Związku Pracodawców Przemysłu Piwowarskiego - Browary Polskie. „Tymczasem celem butelek wielorazowych jest powrót do producenta i ponowne napełnienie. Obecne przepisy niszczą dobrze funkcjonujące systemy i czynią butelkę zwrotną nieopłacalną, niekonkurencyjną wobec innych rodzajów opakowań. Dlatego apelujemy jeszcze raz do rządu i osobiście do Pana Premiera o zainteresowanie się tą sprawą, gdyż byłoby niesłychanym paradoksem, gdyby najbardziej ekologiczne opakowanie zostało wyparte z rynku w efekcie przepisów, które z definicji miały być proekologiczne” - podkreślił.

Przedstawiciele Browarów Polskich oraz Krajowej Izby Gospodarczej „Przemysł Rozlewniczy” zwracają uwagę, że zmiany doprowadzą do rozbicia istniejących łańcuchów dostaw i logistyki zwrotnej, co zwiększy koszty i zaburzy ciągłość dostaw. Nieprofesjonalne zbiórki i transport spowodują stłuczki butelek. W efekcie trzeba będzie kupować ich więcej. Obie organizacje przestrzegają, że może to oznaczać wzrost cen napojów w szklanych butelkach wielokrotnego użytku, a nawet wycofanie ich z obiegu i zastąpienie butelkami jednorazowymi, z których używaniem związane są kilkukrotnie wyższe emisje gazów cieplarnianych niż w przypadku butelek zwrotnych. Problemy z funkcjonowaniem systemu mogą bowiem zniechęcić do działań prośrodowiskowych i korzystania z opakowań wielorazowych.

„Jeśli nie ma butelki, nie ma napoju. Zadbane i zaopiekowane opakowanie to jest jakość, stan butelki ma wpływ na jakość wyprodukowanego napoju, wody, piwa” - powiedział Marek Garncarczyk, Wiceprezes Zarządu Naturalna Woda Mineralna Piwniczanka. Wyjaśnił, że butelki zwrotne wielokrotnego użytku przechodzą bardzo rygorystyczne kontrole, zanim zostaną ponownie wprowadzone do obiegu i jak zauważył, nowy system kaucyjny nie jest przygotowany pod taki rodzaj opakowań, tylko pod opakowania jednorazowe - puszki i butelki PET. Jednocześnie zwrócił uwagę, że odejście od dotychczasowych zasad odbioru butelek jednorazowych to zagrożenie dla miejsc pracy oraz dalszego funkcjonowania zajmujących się tym małych i średnich przedsiębiorstw.

Hubert Buksowicz, właściciel Browaru Jabłonowo i członek Zarządu Stowarzyszenia Regionalnych Browarów Polskich, podkreślił natomiast, że zamieszanie z systemem kaucyjnym odbije się na sprzedaży produktów w opakowaniach wielorazowych, a klienci z tego powodu mogą odwrócić się od proekologicznych rozwiązań. „Po prostu powie sobie klient, no to po co ja się mam tym przejmować, ja sobie kupię piwo w innym opakowaniu. I wtedy cały sens nowego systemu kaucyjnego zniknie” - ocenił.

Prezes KIGPR Dariusz Lizak podkreślił, że nowy system kaucyjny stoi w sprzeczności z promowaną przez rząd deregulacją. „To klasyczny przypadek tzw. gold-platingu, objęcie butelek szklanych wielokrotnego użytku systemem kaucyjnym to bowiem więcej niż wymaga od państw członkowskich Unia Europejska” - powiedział. Przywołał w tym miejscu dyrektywę SUP oraz rozporządzenie PPWR „Zarówno z punktu widzenia dyrektywy, jak i PPWR-u nie ma takiej potrzeby, żeby opakowanie szklane zwrotne funkcjonowało w nowym systemie kaucyjnym” - zaznaczył.

Browary Polskie oraz Krajowa Izba Gospodarcza „Przemysł Rozlewniczy” apelują do rządu o takie zmiany w prawie, które umożliwią ich członkom dalsze samodzielne prowadzenie systemów dla szklanych opakowań wielokrotnego użytku. Proponują uchylenie przepisu o likwidacji obecnych systemów oraz doprecyzowanie zasad samodzielnego wykonania obowiązku selektywnego zbierania opakowań wielokrotnego użytku.

Na rynku jest miliard butelek szklanych wielokrotnego użytku. Rocznie sprzedaje się w nich kilka miliardów produktów. Liczba rotacji wynosi od kilku do 40 razy w zależności od opakowania i napoju, a efektywność systemów prowadzonych przez przedsiębiorców we współpracy z handlem wynosi około 90, niekiedy 95%.

MATERIAŁ DODATKOWY

Kontekst europejskich systemów kaucyjnych

Mniej niż połowa systemów kaucyjnych w Europie obejmuje butelki wielokrotnego użytku. W krajach, gdzie regulacje dotyczą butelek zwrotnych przepisy są elastyczne i dają znacznie większe prawa producentom je wykorzystującym, niż w Polsce

Podejście do butelki zwrotnej w ramach systemów kaucyjnych jest w Europie bardzo zróżnicowane. W większości z 17 funkcjonujących w Europie systemów kaucyjnych szklane opakowania wielokrotnego użytku nie są ich częścią. Spośród 10 krajów, które zdecydowały się włączyć szkło do swoich systemów kaucyjnych w ośmiu uregulowano również kwestie szklanych butelek wielokrotnego użytku (Chorwacja, Węgry, Dania, Finlandia, Estonia, Łotwa, Litwa, Niemcy). Zazwyczaj jednak skala ingerencji ustawowej w systemy dla tego rodzaju opakowań jest bardzo ograniczona - producenci sami zarządzają swoimi opakowaniami i rozliczaniem kaucji, a jeśli w państwie działają scentralizowane mechanizmy obrotu opakowaniami zwrotnymi to przystępowanie do nich jest opcjonalne, a nie obowiązkowe dla producentów. Dzieję się tak nie bez przyczyny. Wprowadzenie nowoczesnych systemów kaucyjnych dla opakowań jednorazowego użytku było bowiem zazwyczaj poprzedzone wieloletnim istnieniem systemów kaucyjnych dla szklanych butelek wielokrotnego użytku. Producenci posiadali zatem znaczące doświadczenie w zarządzaniu opakowaniami zwrotnymi i potrafili efektywnie nimi zarządzać.

Przyjęcie w niektórych krajach ogólnych regulacji dotyczących butelek zwrotnych nie oznacza, że w pozostałych krajach, w których działają systemy kaucyjne na opakowania jednorazowego użytku nie stosuje się szklanych butelek zwrotnych. Państwem, w którym stosuje się je na szeroką skalę, całkowicie poza scentralizowanym system dla opakowań jednorazowego użytku, jest np. Słowacja, która stosunkowo niedawno wdrożyła system kaucyjny na opakowania jednorazowego użytku.

Wybrane modele systemów kaucyjnych

W kontekście analizy przyjętych w Polsce rozwiązań warto zwrócić uwagę na kraje bałtyckie, które często przywoływane są jako przykłady nowoczesnych wdrożeń systemów kaucyjnych, czy Niemcy, w których stosuje się 1000 rodzajów butelek zwrotnych. Warto przy tym zauważyć, że w przypadku Litwy, Łotwy oraz Estonii przedsiębiorcy stosujący opakowania wielokrotnego użytku, pomimo uregulowania niektórych kwestii, mogą sami organizować systemy i nimi zarządzać. Jednocześnie są to kraje o bardzo wysokim poziomie efektywności systemów kaucyjnych dla szklanych opakowań wielokrotnego użytku.

Estonia

Kształt regulacji w Estonii zakłada duży poziom zaufania do przedsiębiorców. W ustawie dotyczącej systemu kaucyjnego określono jedynie, że butelki zwrotne muszą być objęte depozytem. Nie odnosi się ona również do kwestii nieodebranych depozytów ani innych szczegółów technicznych, wszystko pozostawiając do decyzji producentów w oparciu o zasadę rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP). Nie ma obowiązku łączenia systemu dla opakowań jednorazowego użytku z systemem dla opakowań zwrotnych. Stwierdza się jedynie, że producent ma obowiązek raportować sprzedaż i dane dotyczące zwrotu opakowań do rządu.

Efektywność tego systemu wynosi 100%.

Łotwa

W przypadku Łotwy, wprowadzony w życie w lutym 2022 roku system obejmuje zarówno opakowania jednorazowego, jak i wielorazowego użytku. Ustawę w tej sprawie przyjęto w 2020 r. Łotewski, wymagany ustawą, operator systemu kaucyjnego - spółka DIO założona przez detalistów i producentów napojów, początkowo miał zajmować się nie tylko kwestiami administracyjnymi i raportowymi ale również stroną operacyjną systemu - zarówno dla opakowań jednorazowych, jak i zwrotnych. Szybko zdano sobie jednak sprawę, że takie rozwiązanie stanowi zagrożenie dla funkcjonujących wcześniej, prowadzonych samodzielnie przez producentów, systemów dla opakowań zwrotnych. Zdecydowano się na wprowadzenie 2 kategorii opakowań zwrotnych: standardowych oraz indywidualnych. W przypadku opakowań standardowych zarządzaniem systemem zajmuje się DIO. Producenci mogą z nich korzystać dobrowolnie. Jeżeli nie chcą mogą używać własnych, indywidualnych opakowań - w tym przypadku mogą swobodnie współpracować z handlem w zakresie zbiórki butelek wielorazowego użytku i wynagrodzenia, trafia do nich kwota nieodebranych depozytów. Raportowanie dotyczące obrotu opakowaniami indywidualnymi i standardowymi jest realizowane przez DIO.

Efektywność systemu na Łotwie wynosi 90%.

Litwa

System kaucyjny na Litwie wprowadzono już w 2006 roku, choć obejmował on wyłącznie butelkę zwrotną. W 2016 r. rozszerzono go na opakowania jednorazowego użytku. Powołany do życia w 2006 r. operator systemu dla opakowań wielokrotnego użytku DESA nie pełni roli operacyjnej, a jedynie rolę statystyczną, gromadzi dane i raportuje działanie systemu do rządu. Za obrót szklanymi butelkami wielokrotnego użytku odpowiadają sami producenci, którzy wprowadzają je na rynek. Muszą oni m.in. poinformować DESA o wprowadzeniu nowego typu opakowania na rynek. U nich pozostaje kaucja za niezwrócone opakowania. Zarządzaniem systemem kaucyjnym na opakowania jednorazowego użytku zajmuje się osobna spółka USAD. Jest ona odpowiedzialna również za system zbierania (maszyny) pustych opakowań, zatem także w jej systemach należy rejestrować butelki zwrotne. Spółka USAD świadczy także usługę wysortowywania pustych opakowań zwrotnych ze strumienia odpadów odbieranych ze sklepów dla producentów, którym ze względu na małe wolumeny nie opłaca się organizować transportu zwrotnego pustych opakowań ze sklepów.

Efektywność systemu litewskiego dla opakowań zwrotnych wynosi 92%.

Niemcy

Przypadek niemiecki obrazuje model rozdzielenia systemu kaucyjnego dla opakowań jednorazowego użytku oraz zarządzania butelką zwrotną. W Niemczech stosuje się około 1000 rodzajów butelek zwrotnych. Odgórnie ustalona jest wysokość kaucji oraz generalne zasady obrotu tym opakowaniem. Zarządzanie szklanymi butelkami wielokrotnego użytku odbywa się bezpośrednio pomiędzy producentami a detalistami. Nowe opakowania są wprowadzane na rynek w drodze uzgodnień między producentami a detalistami, a opakowania są rejestrowane bezpośrednio u producentów maszyn do zbierania opakowań. Zakłada się, że producenci zatrzymują nieodebrane depozyty, zależy to jednak od szczegółów umów ze sprzedawcami.

Efektywność modelu niemieckiego wynosi ok. 78%.

Źródło informacji: ZPPP Browary Polskie oraz Krajowa Izba Gospodarcza „Przemysł Rozlewniczy”