Dobra koniunktura i dobre perspektywy na rynku consumer finance w Polsce

W ostatnich czterech kwartałach Barometr Consumer Finance w Polsce utrzymywał się na poziomach, które potwierdzają, że koniunktura na rynku kredytów konsumenckich i pożyczek jest dobra. Zwrócił na to uwagę prezes Konferencji Przedsiębiorstw Finansowych w Polsce Andrzej Roter.

"Bez względu na to, jaki segment rynku consumer finanse reprezentujemy, to możemy się czuć na tyle dobrze i bezpiecznie, żeby myśleć o tym, co możemy i co powinniśmy zrobić, co powinniśmy obserwować i wykorzystywać, żeby nasz biznes był lepszy" - powiedział Andrzej Roter.

Na konkurencyjnym rynku CF banki tradycyjne muszą się liczyć z upowszechnianiem nowoczesnych technologii. Niektóre banki od dawna je wykorzystują, ale wszystkie czują na plecach oddech nowych innowacyjnych graczy z sektora pozabankowego, dla których aplikacje mobilne i cyfryzacja procesów finansowych są czymś naturalnym.

Rynek CF musi też uwzględniać zmieniające się regulacje, a niektóre mogą hamować jego rozwój. Jest to uzasadniane przede wszystkim ochroną konsumentów, ich bezpieczeństwem czy ostrożnością.

Ostrożnie do przodu

"Trzeba uważać, żeby zbyt gwałtownie się nie rozwijać, bo gwałtowny rozwój tego rynku nie zawsze idzie w parze z bezpiecznym rozwojem" - powiedział prezes Biura Informacji Kredytowej Mariusz Cholewa, jednocześnie przewodniczący Rady Programowej Kongresu Consumer Finance. Za szczególnie ważne uznał kierowanie się "społeczną odpowiedzialnością biznesu" oraz "zrównoważonym i odpowiedzialnym" rozwojem. "Uważam, że w długim horyzoncie czasu tylko taki rozwój może być prawdziwie skuteczny i przynieść duże korzyści, przede wszystkim biznesowe" - podkreślił.

Z przedstawionych przez niego danych wynika, że liczba bankowych kredytów gotówkowych spada. W 2008 roku było ich 7 mln, a teraz o połowę mniej. Pojawia się natomiast więcej tzw. ratalek i pożyczek z sektora pozabankowego. Wolumeny sprzedaży są od kilku lat "płaskie", co roku oscylując wokół 60 mld zł nowo udzielonych kredytów gotówkowych. Średnia kwota kredytu gotówkowego przekracza 17 tys. zł. Są one udzielane najczęściej na czterdzieści kilka miesięcy, ale spłacane szybciej - średnio po dwudziestu kilku miesiącach. "Nowy kredyt jest wykorzystywany częściowo na spłatę dotychczasowego kredytu" - ocenił prezes BIK.

Kwoty "ratalek" lekko się zwiększają. Znacząco rośnie kwota nowo udzielanych pożyczek. O ile w czasach kryzysu końcowa szkodowość była na poziomie 12 pkt. proc., to ostatnio zbliża się do 4 pkt. proc.

W sumie na polskim rynku CF udzielanych jest rocznie ponad 180 mld zł kredytów i pożyczek pozabankowych, a dominują wśród nich kredyty gotówkowe (130 mld zł). Firmy pozabankowe mają 6 proc. całego rynku kredytów gotówkowych i pożyczek.

Consumer finance od 1996 roku

Przewodniczący Rady Nadzorczej Fines S.A. Krzysztof Opaliński podzielił rozwój rynku CF w Polsce na okres pionierski do 2002 roku, po nim nastąpił okres szybkiego wzrostu, który nasilił się po wejściu Polski do Unii Europejskiej (2004), a do teraz trwa okres reorganizacji, z załamaniem związanym z kryzysem w latach 2009 - 2011. Rynek pozabankowy - jako część CF - rozwija się w Polsce od 1998 roku, jednak "mała eksplozja" jego aktywności nastąpiła w 2012 roku, dlatego według eksperta można uznać, że właśnie w 2017 roku obchodzi rynek ten obchodzi 5-lecie działalności w Polsce.

"Ciekawe jest to, że w ciągu 20 lat wartość należności bankowych wzrosła w tym sektorze 16-krotnie, średnia geometryczna stopa wzrostu przekracza 14 proc. i to jest naprawdę bardzo dobry rezultat, chociaż obciążony tym, że start następował z bardzo niskiej bazy" - powiedział Krzysztof Opaliński. Podstawą stabilnego i pewnego wzrostu jest według niego stworzenie ramifikacji prawnej i instytucjonalnej i z tego punktu widzenia można dość spokojnie patrzeć w przyszłość.

Główne trendy

Przewodniczący Rady Nadzorczej Fines S.A. zauważył, że w wielu dyskusjach pojawia się teza, że polski rynek consumer finance jest "nasycony". Według niego trudno o jednoznaczną ocenę, gdyż stosunkowo dużo kredytów zostało udzielonych jedynie w kategorii kredytów konsumenckich. "Jeżeli chodzi o ogólne zadłużenie i kredyty hipoteczne, to jesteśmy raczej na końcu stawki, tak jak większość krajów z obszaru dawnej RWPG" - ocenił Krzysztof Opaliński.

Podczas swojej prezentacji zwrócił też uwagę, że sektor bankowy podlega procesowi konsolidacji i koncentracji, zaś sektor pozabankowy - polaryzacji. Zmieniają się też systemy dystrybucji. Dzięki rozwojowi digitalizacji przyszłością będą systemy mobilne, co nie oznacza jednak końca osobistego kontaktu w oddziałach banków.

Oceniając regulacje dotyczące rynku consumer finance Krzysztof Opaliński ocenił, że motorem zmian są władze Unii Europejskiej, które dość konsekwentnie realizują założone cele, a są nimi zapewnienie stabilności, bezpieczeństwa i ochrony klienta oraz handel transgraniczny, czyli zapewnienie możliwości bezpośredniej sprzedaży produktów finansowych pomiędzy krajami. Służy temu jednolity paszport europejski i różnego rodzaju inicjatywy standaryzacyjne.

Consumer finance 2020: prognozować czy poczekać?

Nawet o 10 proc. może wzrosnąć wolumen kredytów konsumpcyjnych w perspektywie 2020 roku. Tego spodziewa się większość głosujących w specjalnej sondzie uczestników Kongresu.

Niezależny ekspert Andrzej Sieradz ocenił, że tak optymistyczne oczekiwania są uzasadnione, co potwierdza Barometr Consumer Finance prognozując wzrost o 6 proc. Powodem tego jest według niego "stymulacja konsumpcji w Polsce" poprzez m.in. Program Rodzina 500+, wejście na rynek "nowej armii emerytów" czy zapowiedzi, że do końca 2018 roku raczej nie należy spodziewać się wzrostu stóp procentowych NBP. Zwrócił też uwagę na "ogólny optymizm w Polsce".

Łukasz Bystrzyński z PwC powołał się na wskaźnik "kredyty do PKB", który w Polsce oscyluje na poziomie 8 proc., z czego może wynikać podobny wzrost wolumenu kredytowego. Wskazał także na spadające bezrobocie, wzrost dochodów i dochodu do dyspozycji. "Z punktu widzenia zaufania i komfortu społecznego, to on rośnie od drugiego kwartału i ludzie patrzą pozytywnie w kierunku wydatkowania" - ocenił ekspert.

Członek Zarządu Banku Millennium S.A. Wojciech Rybak także dostrzega "dosyć silną i wzrastającą" pozycję polskich firm, rosnące wydatki konsumpcyjne i bogacenie się społeczeństwa. Jednak według niego w średnim okresie niska stopa bezrobocia może nie być korzystna dla rynku consumer finanse. "Jest teraz absolutnie rynek pracownika, co powoduje, że na tle różnego rodzaju regulacji oraz potrzeb zwiększania efektywności pracy, a także powszechnego dostępu do technologii, prognozuję bardzo szybki proces automatyzacji produkcji czy usług" - powiedział. Jego zdaniem bezrobocie w najbliższych pięciu latach może wzrosnąć, gdyż pracodawcy będą gotowi do ponoszenia "olbrzymich nakładów inwestycyjnych na to, ażeby się uniezależnić od tak trudnego czynnika, jakim jest dzisiaj siła robocza".

Rentowność consumer finance

"O dużej atrakcyjności rynku consumer finance decyduje przede wszystkim rentowność skorygowana o ryzyko, która w tym segmencie jest najwyższa i dlatego tak dużo podmiotów i tak dużo zmian obserwujemy w perspektywie ostatnich latach" - powiedziała Marta Penczar, dyrektor Obszaru Badawczego Bankowość i Rynki Finansowe w Instytucie Badań nad Gospodarką Rynkową.

Większość uczestników XIII KFC przewiduje, że w przyszłości rentowność ta będzie niższa, w granicach 3 pkt. proc. w porównaniu do obecnej. Spadku rentowności spodziewa się także prezes Zarządu Aasa Polska S.A. Ovais Siddiqui. "Złota era zyskowności już za nami" - powiedział.

Jego zdaniem można próbować temu zaradzić poprzez zmniejszenie kosztów oraz zwiększenie wolumenu. Sprzyjają temu także obserwowane od 2016 roku zmiany regulacyjne i konsolidacje.

"Niektórzy gracze zdecydowali się wyjść z Polski, ale wzrost konsolidacji ograniczył koszty ogólne, zwiększył możliwości utrzymania klientów i utrzymania zyskowności dla nowych graczy" - dodał. Ovais Siddiqui zauważył także, że można zwiększyć marże lepiej zarządzając ryzykiem i rezygnując z klientów, którzy są zbyt ryzykowni. "Oczywiście chcemy obsługiwać jak największą liczbę klientów i w ten sposób zwiększać zyskowność, ale są klienci, którzy stanowią ryzyko" - zaznaczył.

Prezes Aasa Polska S.A. uważa, że można przenieść większość część oferty rynkowej do Internetu. Takie działania umożliwią według niego zachowanie marży, ale trudno będzie ją zwiększyć w przyszłości. Potencjał wzrostowy dostrzegł także w lepszym profilowaniu klientów i zarządzaniu ryzykiem, w czym pomagają udoskonalane narzędzia analityczne.

W jego ocenie inwestorzy chętnie będą wchodzić na polski rynek ze względu na jego rozmiar i dobrą sytuację ekonomiczną. "Przez ostatnie sześć miesięcy obserwowałem niesłabnące zainteresowanie wejściem do Polski. Firmy private-equity, zachodnie banki i fundusze widzą możliwości w Polsce, bo marże są wciąż atrakcyjne. Ci gracze uważają, że mają możliwości zrobienia dobrego interesu na polskim rynku" - podkreślił prezes Aasa Polska S.A. Ovais Siddiqui.

"Musimy usprawnić proces weryfikacji i ograniczyć +papierologię+, umowy można podpisywać cyfrowo. Ponadto interesuje nas przejście do procesu, w którym nie będzie żadnych papierów" - zapowiedział Ovais Siddiqui.

E-giganci największym zagrożeniem dla obecnych graczy

Większość uczestników Kongresu uważa, że firmy technologiczne, czyli tzw. e-giganci, będą największym zagrożeniem dla obecnie działających na polskim rynku kredytowym. Wskazało na nie 65 proc. głosujących. Na zagrożenie ze strony porównywarek przejmujących relacje z klientem wskazało 21 proc. głosujących, a pozostali na instytucje bankowe i pożyczkowe, które nie działają jeszcze w Polsce.

Jednak podzielone były opinie na pytanie, czy wartość kredytów zawieranych przez Internet przekroczy w 2020 roku wartość kredytów z placówek stacjonarnych. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 52 proc., a negatywnie 48 proc. głosujących.

Przyszłość rynku consumer finance - podsumowanie debaty

"Perspektywy są dobre lub przynajmniej umiarkowanie dobre. Klienci potrzebują zdecydowanie łatwiejszego procesu i to będzie sprzyjało cyfryzacji całego procesu wokół udzielania kredytów konsumenckich" - powiedział Andrzej Sieradz, niezależny ekspert. Pozostaje tylko pytanie, kto na tak sprzyjającym rynku okaże się najlepszy "w zdobywaniu złotego runa". Czy będą to firmy technologiczne, czy też nowi gracze, którzy dopiero pokażą się na tym rynku, czy też dobrze ustabilizowane firmy bankowe, które - jak ocenił - "doskonale rozumieją ryzyko i potrafią coraz lepiej selekcjonować klientów", a przez to minimalizując szkody.

Optymistyczna wizję nakreślił prezes Aasa Polska. "W Polsce będziemy się raczej skupiać na pozytywnej stronie tego, co wnosimy do gospodarki" - zapewnił. Przekonywał, że jego spółka będzie wykorzystywać różne technologie, żeby zdobywać szersze grupy klientów, przy zachowaniu marż i zachęcaniu do inwestycji, które pozwolą na dalszy, stabilny rozwój.

Wojciech Rybak z Banku Millenium nawiązał do unijnych regulacji, które akcentują potrzebę ochrony klientów oraz ich edukowanie. "Bardzo dużą wagę przykładamy do edukacji prowadząc zajęcia finansowe od przedszkola do wyższych uczelni, (...) ale tak naprawdę potrzebujemy wyedukowanych i świadomych konsumentów, którzy będą wiedzieli, jakie decyzje podejmują oraz będą w stanie ponosić za nie odpowiedzialność" - zaznaczył.

Zdaniem Łukasza Bystrzyńskiego z PwC klienci na rynku consumer finance zwracają uwagę na dobrą cenę, szybki i prosty proces oraz komunikację. "Ten, kto wygra te trzy elementy, ten wygra rynek" - powiedział.

Kongres Consumer Finance jest dorocznym spotkaniem przedstawicieli sektora consumer finance oraz instytucji współpracujących, poświęconym perspektywom, wyzwaniom i problemom rynku consumer finance. Celem Kongresu jest otwarta debata pomiędzy wszystkimi uczestnikami rynku consumer finance, wymiana informacji o najbardziej aktualnych problemach rynku, a także wypracowanie rekomendacji w zakresie bezpieczeństwa rynku consumer finance.