MPiT: Stanowisko Ministerstwa Przedsiębiorczości i Technologii ws. wniosków z Informacji NIK (komunikat)

- MPiT informuje:

Dalsze działania na rzecz ułatwiania procesów sukcesyjnych są jak najbardziej potrzebne. Dlatego trwają już prace nad drugim pakietem ułatwień dotyczących sukcesji firm. Należy zaznaczyć, że Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii reaguje na potrzeby prawne firm rodzinnych, projektując rozwiązania dostosowane do zakresu konkretnych problemów. Dlatego zdaniem resortu sugestie NIK co do kierunku dalszych zmian nie są trafne. W szczególności te dotyczące przyjęcia generalnej definicji firmy rodzinnej, a następnie wprowadzania rozwiązań dedykowanych takiej kategorii firm. W ocenie MPIT, byłyby to działania niepotrzebne.

Punktem wyjścia do prac nad poprawą otoczenia prawnego, w jakim funkcjonują firmy rodzinne, powinna być identyfikacja problemów i barier, z jakimi firmy te się borykają. Projektowane następnie rozwiązania powinny odpowiadać ich zakresowi, a ten jest różny. System prawny odmiennie reguluje formy działalności gospodarczej, przewiduje szczegółowe rozwiązania dla określonych rodzajów działalności, różnicuje sytuację przedsiębiorców ze względu na skalę działalności.

Ponadto problemy firm rodzinnych dotyczą też innych grup przedsiębiorców. Przykładowo, brak możliwości kontynuowania biznesu po śmierci właściciela firmy dotykał wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność na podstawie wpisu do CEIDG.

We wnioskach informacji NIK wskazuje też na potrzebę „wprowadzenia do polskiego systemu prawnego rozwiązań pozwalających na przekazanie zmarłej osoby fizycznej następcy prawnemu, bez konieczności uruchomienia własnej działalności gospodarczej”. Wymóg taki nie powinien jednak budzić wątpliwości. Przedsiębiorstwo nie ma osobowości prawnej i jest ściśle związane z prowadzącą je osobą. To przedsiębiorca osobiście jest adresatem decyzji, podatnikiem, pracodawcą oraz stroną innych umów. Nie sposób wyobrazić sobie sytuacji, w której na podstawie wpisu danego przedsiębiorcy do CEIDG wykonywana jest działalność gospodarcza przez różne osoby i przez wiele lat po śmierci tego przedsiębiorcy.

Poniżej znajdują się szczegółowe informacje.

Definicja firmy rodzinnej

Zmiany w otoczeniu prawnym firm rodzinnych powinny odpowiadać zakresowi konkretnego problemu, a nie przyjętej a priori definicji firmy rodzinnej. Zasadność takiego podejścia obrazują poniższe przykłady.

Pierwszym jest ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej (dalej ustawa), która dotyczy największego wyzwania, przed jakim stają obecnie firmy rodzinne, czyli sukcesji biznesu. Punktem wyjścia do podjęcia przez MPiT (a wcześniej Ministerstwo Rozwoju) prac nad tym aktem była analiza m.in. zakresu problemu. Obejmowała ona kwestię potrzeby wprowadzenia do ustawy definicji firmy rodzinnej. Najliczniejszą grupą podmiotów, które dotkliwie odczuwały brak narzędzi prawnych pozwalających na kontynuowanie działalności gospodarczej po śmierci właściciela firmy, były właśnie firmy rodzinne. Problem ten dotyczył jednak wszystkich przedsiębiorców prowadzących działalność na podstawie wpisu do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG). Ograniczanie rozwiązań ustawy jedynie do tych firm, w których prowadzeniu uczestniczą członkowie rodziny, byłoby nieracjonalne, a wręcz mogłoby się spotkać z zarzutem naruszenia zasady równości.

Analiza zakresu problemu była też punktem wyjścia do prac nad zmianami w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych w celu umożliwienia uznawania za koszt uzyskania przychodu wartości pracy małżonka i małoletnich dzieci przedsiębiorcy. W tym przypadku zasadne było objęcie projektowaną zmianą (stanowiącą element ustawy o zmianie niektórych ustaw w celu wprowadzenia uproszczeń dla przedsiębiorców w prawie podatkowym i gospodarczym – tzw. Pakiet MŚP) przedsiębiorców, będących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych, a zatem nie tylko przedsiębiorców wpisanych do CEIDG, ale również wspólników spółek osobowych. Z uwagi na rodzaj bariery (brzmienie konkretnego przepisu ustawy o PIT) również w tym przypadku nie było potrzeby definiowania firmy rodzinnej, choć właśnie takie podmioty będą korzystały z projektowanych zmian.

Potwierdza to, że każdy problem prawny, który utrudnia działalność firm rodzinnych, wymaga indywidualnego podejścia. Efektywne ograniczanie barier musi opierać się na identyfikacji zakresu danego problemu. Jest on różny w zależności od obszaru, którego dotyczy. System prawny odmiennie reguluje różne formy działalności gospodarczej, przewiduje szczegółowe rozwiązania dla określonych rodzajów działalności, różnicuje sytuację przedsiębiorców ze względu na skalę działalności (mały, średni, duży przedsiębiorca) itd. Stawia to pod znakiem zapytania przydatność generalnej definicji firmy rodzinnej, opierającej się na kryterium pokrewieństwa osób zaangażowanych w działalność gospodarczą, bez wskazania konkretnych celów, którym definicja taka mogłaby służyć. Wydaje się to również potwierdzać analiza załączona do Informacji, dotycząca definicji firm rodzinnych stosowanych w krajach europejskich. Są one stosowane w celu wprowadzenia konkretnych rozwiązań prawnych (np. dla określenia godzin otwarcia sklepów czy preferencji fiskalnych). NIK nie wskazała jednak w Informacji ani na problemy, których usunięcie wymaga takiej definicji, ani na konkretne „systemowe rozwiązania” bądź uproszczenia, które należałoby wprowadzić dla zdefiniowanej kategorii firm rodzinnych.

Dalsze ułatwianie procesów sukcesyjnych – możliwość przekazania przedsiębiorstwa „wprost” następcy prawnemu

Możliwość przekazania przedsiębiorstwa następcy prawnemu przewidują już obecnie przepisy prawa spadkowego. Dzięki ustawie o zarządzie sukcesyjnym możliwe jest przejęcie „wprost” przez sukcesora najistotniejszych elementów firmy, zwłaszcza umów o pracę i koncesji oraz zezwoleń. Co zrozumiałe, by kontynuować prowadzenie firmy, sukcesor musi jednak rozpocząć działalność gospodarczą na własny rachunek – nie może przecież działać „w imieniu” osoby zmarłej. Jak wskazują firmy rodzinne, konieczność uzyskania np. wpisu do CEIDG nie jest jednak problemem w procesie sukcesji.

Obecnie przedsiębiorstwo może być przedmiotem zapisu windykacyjnego, który powoduje nabycie przedsiębiorstwa bezpośrednio przez zapisobiercę windykacyjnego. Problemy związane z sukcesją dotyczą jednak przede wszystkim zachowania istnienia przedsiębiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym, a nie przedmiotowym. Kluczowe jest utrzymanie w mocy związanych z działalnością gospodarczą praw, których płynnej sukcesji nie zapewniają same przepisy prawa spadkowego (np. uprawnienia z decyzji administracyjnych, kontynuacja stosunków pracy). Problemy związane z sukcesją firm jednoosobowych dotyczyły zachowania substancji przedsiębiorstwa w znaczeniu funkcjonalnym, a nie przedmiotowym. Kluczowe jest utrzymanie w mocy związanych z działalnością gospodarczą praw, których płynnej sukcesji nie zapewniają same przepisy prawa spadkowego (np. uprawnienia z decyzji administracyjnych, kontynuacja stosunków pracy).

NIK nie wyjaśnia, na czym powinno polegać przejęcie przedsiębiorstwa, wskazuje jedynie, iż nie powinno wiązać się to z koniecznością rozpoczęcia „własnej” działalności gospodarczej przez następcę prawnego. Wymóg taki nie powinien jednak budzić wątpliwości. Przedsiębiorstwo nie ma osobowości prawnej i jest ściśle związane z prowadzącą je osobą. To przedsiębiorca osobiście jest adresatem decyzji, podatnikiem, pracodawcą oraz stroną innych umów. By „upodmiotowić” przedsiębiorstwo, jego właściciel może np. założyć spółkę. Jeśli jednak tego nie uczyni, sukcesor musi podjąć działalność gospodarczą na własny rachunek. Jak każdy inny podmiot wykonujący działalność gospodarczą. Nie może, co oczywiste, trwale działać „pod nazwiskiem” zmarłego, na jego rachunek czy też na podstawie jego wpisu do CEIDG. Od decyzji następcy prawnego zależy, czy w celu kontynuacji działalności gospodarczej przedsiębiorcy również zdecyduje się na wpis do CEIDG, czy np. założy spółkę. Nie sposób wyobrazić sobie sytuacji, w której na podstawie wpisu danego przedsiębiorcy do CEIDG, wykonywana jest działalność gospodarcza przez różne osoby i przez wiele lat po śmierci tego przedsiębiorcy.

Co więcej, sama konieczność podjęcia przez następcę prawnego działalności gospodarczej w wybranej formie prawnej nie rodzi dziś większych problemów praktycznych. Kluczowa jest możliwość przejęcia praw związanych z przedsiębiorstwem, które wygasały z chwilą śmierci przedsiębiorcy. Cel ten jest w ustawie realizowany kompleksowo. Narzędzia w niej przewidziane zostały skonstruowane w taki sposób, by ułatwić przejęcie przedsiębiorstwa docelowemu sukcesorowi. Zarząd sukcesyjny to środek do realizacji celu, jakim jest przejęcie przedsiębiorstwa przez sukcesora, przy zachowaniu ciągłości jego funkcjonowania w newralgicznym okresie przejściowym, gdy trwają formalności spadkowe i zapadają decyzje co do dalszych losów przedsiębiorstwa. Sytuacja zmienia się w momencie działu spadku. Kończy się wówczas czas niepewności, a osoba, której przypada przedsiębiorstwo, może bez przeszkód korzystać z takich narzędzi w zakresie zarządzania firmą, jakie mają do dyspozycji inni przedsiębiorcy. Skorzystanie z zarządu sukcesyjnego pozwala utrzymać w mocy najistotniejsze dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa uprawnienia, które następnie może bez przeszkód nabyć następca prawny przedsiębiorcy (np. przejąć zakład pracy). Brak było dotychczas systemowych rozwiązań umożliwiających przeniesienie decyzji związanych z przedsiębiorstwem bezpośrednio na następcę prawnego przedsiębiorcy, w związku z czym ustawa kompleksowo reguluje ten problem.

UWAGA: komunikaty publikowane są w serwisie PAP bez wprowadzania przez PAP SA jakichkolwiek zmian w ich treści, w formie dostarczonej przez nadawcę. Nadawca komunikatu ponosi odpowiedzialność za jego treść – z zastrzeżeniem postanowień art. 42 ust. 2 ustawy prawo prasowe.(PAP)

kom/ dka/ wus/