RPO: Kasacja RPO w sprawie polityków skazanych w "procesie brzeskim" (komunikat)

- RPO informuje:

Rzecznik Praw Obywatelskich wniósł do Sądu Najwyższego kasację w sprawie skazanych w 1932 r. w tzw. "procesie brzeskim" polityków będących w opozycji wobec rządów sanacyjnych, w tym b. premiera RP Wincentego Witosa. Wniosek w tej sprawie złożyło do Rzecznika w maju 2019 r. Polskie Stronnictwo Ludowe.

RPO ma prawo do takiego szczególnego środka zaskarżenia każdego wyroku – niezależnie kiedy zapadł. Adam Bodnar skorzystał z tej możliwości w odniesieniu do sprawy sprzed 90 lat, aby wykazać, że doszło wtedy do fundamentalnego nadużycia władzy wobec oponentów politycznych. Prawo potraktowano instrumentalnie, zgodnie z wolą obozu rządzącego i jego przywódcy, w przekonaniu, że stoją ponad prawem.

Celem kasacji jest nie tylko pełne przywrócenie dobrego imienia skazanych, ale także zasygnalizowanie, że bez względu na to, kto rządzi, złamanie prawa musi być nazwane po imieniu – choćby po latach. Chodzi też o to, by zminimalizować groźbę kolejnych pokus posłużenia się prawem do osiągania celów politycznych, bez oparcia w Konstytucji.

Sprawa dotyczy przywódców tzw. "Centrolewu", sojuszu ludowo-lewicowych partii opozycyjnych wobec coraz bardziej autorytarnych rządów obozu sanacyjnego. W nocy z 9 na 10 września aresztowano kilkunastu b. posłów, wskazanych przez Józefa Piłsudskiego. Przewieziono ich do więzienia wojskowego w Brześciu, gdzie byli torturowani i poniżani. Zostali oskarżeni o próbę obalenia przemocą rządu.

13 stycznia 1932 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uznał 10 oskarżonych za winnych. Podstawą prawną wyroku był pochodzący z czasów zaborów rosyjski Kodeks karny z 1903 r. Obowiązywał on w II RP na terenach b. Królestwa Polskiego i Kresach Wschodnich do 31 sierpnia 1932 r. Zastąpił go wtedy tzw. Kodeks Makarewicza, który ujednolicił prawo karne w całym państwie.

Sąd skazał:

- Na 3 lata więzienia - Adama Ciołkosza, Stanisława Dubois, Mieczysława Mastka, Adama Pragiera (PPS) i Józefa Putka z PSL "Wyzwolenie"

- Na 2,5 roku więzienia - Norberta Barlickiego i Hermana Liebermana (PPS) i Władysława Kiernika (PSL "Piast")

- Na 2 lata więzienia - Kazimierza Bagińskiego (PSL "Wyzwolenie")

- Na 1,5 roku więzienia - Wincentego Witosa (PSL "Piast")

Sąd Apelacyjny w Warszawie utrzymał wyrok, a Sąd Najwyższy oddalił kasację obrony. Kilku skazanych, w tym Stanisław Dubois, zgłosiło się do odbycia kary. Pięciu innych, w tym Wincenty Witos, wybrało emigrację. 31 października 1939 r. prezydent RP Władysław Raczkiewicz ogłosił objęcie amnestią wszystkich skazanych.

Rzecznik zaskarżył do SN wyrok Sądu Apelacyjnego, któremu zarzucił rażące naruszenie prawa, w tym Konstytucji z 1921. Polegało to na:

1. Uznaniu publicznej działalności politycznej oskarżonych za niepodlegającą ochronie prawnej Konstytucji jako udział w "spisku". Tymczasem był to przejaw legalnej walki politycznej. Na forum parlamentarnym posłowie i senatorowie nie mogli wykonywać swego mandatu. Ostatnie posiedzenie Sejmu odbyło się bowiem w marcu 1930 r., a 30 sierpnia parlament rozwiązano. A zgodnie z Konstytucją posłowie nie mogli być pociągnięci do odpowiedzialności za działalność w Sejmie lub poza Sejmem, wchodzącą w zakres wykonywania mandatu poselskiego - ani w czasie trwania mandatu, ani po jego wygaśnięciu. Sąd nie zbadał, czy i na ile działalność oskarżonych poza Sejmem mieściła się w tych granicach.

Oskarżeni zakładali zaś udział w wyborach w ramach wspólnego bloku wyborczego. "Oczywiście miało to też na celu usunięcie rządu, lecz za pomocą kartki wyborczej poprzez wezwanie do głosowania na jawnie utworzony blok wyborczy, a nie za pomocą przemocy realizowanej w ramach tajnego porozumienia"– podkreśla RPO.

Aresztowania były inspirowane politycznie. Według ministra spraw wewnętrznych gen. Felicjana Sławoja Składkowskiego Józef Piłsudski sam zaznaczył na przygotowanej w MSW liście, kogo aresztować. Było to oczywiste nadużycie władzy. Naruszało art. 97 Konstytucji głoszący, że aresztowanie jest dopuszczalne tylko w wypadkach prawem przepisanych i w sposób określony ustawami, na podstawie polecenia władz sądowych.

2. Uznaniu, że do stwierdzenia "spisku" wystarczy porozumienie co do dokonania zbrodni stanu. Zgodnie zaś z prawidłową wykładnią, konieczne jest także działanie oskarżonych według określonego planu – a tego sąd już nie ustalił.

Obrona wskazywała, że według kodeksu z 1903 r. cechami spisku są: tajność, zwarta całość i ścisły plan działania. Tymczasem "Centrolew" składał się z kilku luźnych ugrupowań; jego uchwały nie były tajne, a nie było dowodów na konkretny plan działania przy użyciu przemocy. Sąd odwołał się zaś do Kodeksu Makarewicza (który obowiązywał w czasie orzekania). Według tego kodeksu do przestępstwa usiłowania usunięcia przemocą rządu wystarczy wejście w tym celu w porozumienie z innymi osobami.

RPO wskazuje zaś na pogląd prawny SN z postanowienia 7 sędziów z 18 marca 1933 r., że spisek wymaga określonego planu. Taki zapis był w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej przygotowującej Kodeks Makarewicza, ale wypadł z niego w toku prac ustawodawczych.

UWAGA: komunikaty publikowane są w serwisie PAP bez wprowadzania przez PAP SA jakichkolwiek zmian w ich treści, w formie dostarczonej przez nadawcę. Nadawca komunikatu ponosi odpowiedzialność za jego treść – z zastrzeżeniem postanowień art. 42 ust. 2 ustawy prawo prasowe.(PAP)

kom/ mst/ mark/