Dlaczego panel obywatelski? Istota i korzyści nowego instrumentu partycypacji społecznej

W ostatnich kilku latach w części polskich samorządów zaobserwować można tendencję, polegającą na częstszym zapraszaniu mieszkanek i mieszkańców do wspólnego dialogu i współdecydowania o ich małych ojczyznach. Wójtowie, burmistrzowie i prezydenci coraz częściej zdają się dostrzegać, że ludzie podsiadają znaczne pokłady wiedzy i kreatywności do stawiania czoła wszelkim wyzwaniom. Nierozsądnym byłoby niekorzystanie z tych zasobów, stąd coraz popularniejsze i coraz częściej wykorzystywane stają się różnego rodzaju techniki partycypacyjne, czyli sposoby prowadzenia dyskusji i podejmowania decyzji z mieszkankami i mieszkańcami. Wachlarz możliwych technik jest bardzo szeroki, począwszy od zwykłych ankiet internetowych, tradycyjnych spotkań konsultacyjnych z urzędnikami w jednej z miejskich placówek np. w szkole, przez różnego rodzaju warsztaty, spacery badawcze, budżety obywatelskie, a skończywszy na formach nieco bardziej czasochłonnych i zaawansowanych od strony organizacyjnej i merytorycznej.

Przykładem techniki z tej ostatniej grupy jest panel obywatelski. Jest to stosunkowo nowa, choć zyskująca w naszym kraju coraz większą popularność, forma demokracji, która pozwala na wypracowanie i podjęcie decyzji m.in. na poziomie miasta. W panelu bierze udział wylosowana grupa mieszkanek i mieszkańców, która pod względem kryteriów społeczno-demograficznych stanowi miasto w pigułce – odzwierciedla zróżnicowanie społeczne miasta. 

Uczestniczki i uczestnicy panelu – panelistki i paneliści – spotykają się kilkakrotnie. W pierwszej kolejności, aby zapoznać się z informacjami potrzebnymi do wypracowania rozwiązań . W tej części – tzw. fazie edukacyjnej, mają możliwość wysłuchania opinii niezależnych ekspertów oraz interesariuszy lub stron np. organizacji pozarządowych, instytucji lub grupy nieformalnych, które zajmują się daną sprawą albo w jakiś sposób są z nią bezpośrednio związane. W drugiej części – tzw. fazie deliberacyjnej rolą panelistek i panelistów jest przeanalizowanie problemu, omówienie możliwych rozwiązań, rozważenie argumentów za i przeciw, a w dalszej kolejności podjęcie przemyślanych decyzji w formie zaleceń i rekomendacji, które następnie wprowadzone zostaną w mieście.

W Łodzi panel obywatelski będzie realizowany już drugi raz i choć procedura i jego organizacja wydają się skomplikowane, to za realizacją przemawia kilka argumentów. Przede wszystkim edukacyjność – dla każdej z zaangażowanych osób (w tym organizatorów, ekspertów, urzędników) jest to nauka. Kolejne argumenty to aktywizowanie mieszkańców i mieszkanek oraz inkluzywność – każda osoba, która zgłosi się do panelu, ma szansę zostać wylosowaną. 

Paneliści i panelistki wybierani są poprzez losowanie, w którym uwzględnia się kryteria demograficzne, co sprawia, że panel jest względnie reprezentatywny. Oznacza to, że wypracowane postulaty nie są głosem tylko jednej grupy, lecz konsensusem wypracowanym przez reprezentantów mieszkanek i mieszkańców. Co więcej, uczestniczki i uczestnicy w trakcie dyskusji pracują z facylitatorami – osobami kierującymi rozmową, co jest gwarantem efektywnego i skutecznego sposobu komunikacji – panel kończy się wspomnianym konsensusem – zbiorem wspólnie uzgodnionych rekomendacji, nie jest chaotyczną wymianą opinii i argumentów, pozbawioną pointy. I to co najważniejsze, zalecenia wypracowane w ramach panelu powinny mieć wiążący charakter dla władz, co oznacza, że rekomendacje powinny zostać wprowadzone w życie.

Przedstawione powyżej argumenty były jednym z czynników, który zadecydował o podjęciu decyzji o zrealizowaniu II Łódzkiego Panelu Obywatelskiego, który dotyczyć będzie sposobu zredukowania emisji gazów cieplarnianych na terenie Łodzi o 55% do 2030 roku. Zostanie on przeprowadzony wiosną 2023 roku przez zespół Fundacji Uniwersytetu Łódzkiego, we współpracy z Wydziałami UŁ i łódzkimi organizacjami pozarządowymi. Przy udziale ekspertów i ekspertek, interesariuszy i interesariuszek, a przede wszystkim 60 panelistów i panelistek – mieszkańców i mieszkanek Łodzi, zostaną wypracowane rekomendacje dla władz Łodzi, których wprowadzenie przyczyni się do redukcji szkodliwej emisji, a tym samym do poprawy jakości powietrza.

Aktualnie trwa nabór do grona panelistów (do 14.02.2023 r.) oraz ekspertów i interesariuszy (do 05.02.2023 r.). Otwarty nabór prowadzi Fundacja Uniwersytetu Łódzkiego.

Więcej informacji o II Łódzkim Panelu Obywatelskim na stronie II ŁÓDZKI PANEL OBYWATELSKI - Urząd Miasta Łodzi (lodz.pl).

Dr Kamil Brzeziński, adiunkt, Katedra Metod i Technik Badań Społecznych, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Uniwersytet Łódzki.

Źródło informacji: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego