Raport Holistic Think Tank: holistyczne kształcenie oparte na wartościach to szansa dla polskiej edukacji

Jak poinformowała autorka raportu Małgorzata Nowakowska (Holistic Think Tank) pilotażowy program K’IDS w Polsce trwał 13 miesięcy: od marca 2023 do kwietnia 2024. Wzięło w nim udział 26 nauczycieli szkół podstawowych z całego kraju, którzy opracowali 245 autorskich scenariuszy lekcji z 13 przedmiotów szkolnych dotyczących nauczania wartości, kompetencji i postaw z listy „Czego powinna uczyć szkoła?” (w skrócie CPUS). Są wśród nich wspólnotowość, elastyczność, sprawczość, troska o naturę, komunikacja, ciekawość, troska o siebie, cywilizacja i kultura, zaufanie i nadzieja, człowieczeństwo.

„Cieszymy się, że projekt, który kiełkował od dwóch lat, wreszcie ujrzy światło dzienne i przyniesie istotny impuls do pozytywnych zmian w polskiej edukacji” – powiedziała dr Anna Budzanowska, dyrektor programowa Holistic Think Tank.

W drugiej fazie programu nauczyciele realizowali w swoich szkołach przygotowane scenariusze oraz opracowali raporty z przebiegu lekcji, oceniające, jak program sprawdza się w środowisku szkolnym. Podsumowanie stanowiło napisanie eseju refleksyjnego - refleksja służyła podjęciu decyzji, czy nauczyciele chcą ten program kontynuować.

„Nauczyciele przekazują wiedzę, a wartości uczą trochę przy okazji. W programie odwróciliśmy tę kolejność, postawiliśmy na pierwszym miejscu wartości, a wiedza była przekazywana przy okazji” – tłumaczyła Małgorzata Nowakowska.

Dodała, że wszystkie przeprowadzone lekcje miały wspólne cechy - nauczyciele budowali dobre relacje z uczniami, pozwalali im współprojektować lekcje, nawiązywali współpracę interdyscyplinarną z innymi pedagogami.

„Rola ucznia i nauczyciela została przedefiniowana - uczeń jest autonomiczny, odpowiedzialny za zdobywanie wiedzy, a nauczyciel jest bardziej przewodnikiem” - wskazała Małgorzata Nowakowska i dodała, że podczas lekcji nie używano podręcznika, a praca odbywała się w grupach.

Jak zwróciła uwagę, odnosząc się do raportu, dr Mariola Bogucka z Uniwersytetu Gdańskiego, realizacja lekcji K’IDS dała nauczycielom poczucie rozwoju osobistego, edukacyjnego i zawodowego, ogromną satysfakcję z dobrze poprowadzonych zajęć i skuteczne zbudowanie społeczności szkolnej.

Nauczyciele podkreślali, że ogromną wartość stanowi dla nich współpraca z innymi pedagogami – nie chcą być „samotnymi wyspami”. Uznali też, że dobrym lekcjom musi towarzyszyć sprawdzanie wiedzy, a nie niewiedzy – uczeń może się wykazać wiedzą ponadprogramową, zadawać pytania i nie bać się popełniania błędów. Dużym zaskoczeniem dla pedagogów było to, że dzieci są mniej obeznane z wykorzystywaniem narzędzi internetowych do nauki, niż się powszechnie wydaje.

W swoich raportach nauczyciele wykazali, że program K’IDS jest możliwy do realizowania w obecnym systemie edukacji. Wszyscy nauczyciele, którzy przeprowadzili lekcje K’IDS chcą je kontynuować.

„Cieszy fakt, że nauczyciele chcą się dzielić swoimi kompetencjami, zasobami intelektualnymi, a nawet wypracowanymi materiałami dydaktycznymi. To oni są filarami programu K’IDS. Dzięki ich energii i chęci współdziałania powstaje społeczność gotowa do nauczania opartego na wartościach. To pokazuje, że w naszych szkołach posiadamy zasoby ludzkie, by stworzyć lepszą edukację na miarę XXI wieku. Zaś HTT tworzy platformę wymiany doświadczeń, by nauczyciele mogli się nawzajem inspirować” – czytamy w raporcie.

Z kolei ewaluatorzy programu pilotażowego - doświadczeni eksperci i trenerzy doskonalenia zawodowego nauczycieli – również wskazali na jego pozytywne efekty, uznając, że powstające podczas lekcji dobre relacje sprzyjają zdobywaniu wiedzy, a przy ćwiczeniu praktycznych umiejętności wzrasta zaangażowanie uczniów. W ich opinii bardzo istotna dla dzieci i nauczycieli jest też opisowa informacja zwrotna – np. wskazanie, co poszło dobrze, a co można poprawić.

Po realizacji programu powstała nowa ulepszona lista 10 wartości CPUS, w której wskazano następujące kluczowe w edukacji wskazano następujące wartości: rozmowa; bezpieczeństwo; samoświadomość, wspólnotowość, odpowiedzialność sprawczość, uczciwość, krytyczne myślenie, kreatywność i odwaga.

„Dla nas wszystkich najważniejsze jest, by uczniowie i nauczyciele byli dobrymi, szczęśliwymi ludźmi” – zaznaczyła dr Bogucka.

Wszyscy uczestnicy dyskusji zgodzili się, że zmiany edukacji powinny zmierzać w kierunku – rozwijania kluczowych kompetencji zanurzonych w wartościach humanistycznych, które mają przygotować uczniów do życia w zmieniającym się świecie.

„Jeżeli ktoś zmienia szkołę na lepsze, to właśnie robią to dzieci. Kiedy dzieci mają możliwość zadawania pytań, popełniania błędów, dowiadywania się, szukania, stawiania własnych hipotez - to szkoła jest gotowa” – powiedział Jarosław Kordziński, trener, edukator, partner kluczowych podmiotów wspierających rozwój edukacji: MEN, CODN/ORE, CEO, FRDL.

Dodał, że konieczna jest zmiana standardów egzaminacyjnych, by dziecko przestało być „obiektem przygotowywanym do zdania egzaminu”. Zaapelował też o pełną autonomię dla nauczycieli.

Podobnego zdania był prof. Marek Konopczyński, autor koncepcji twórczej resocjalizacji, kierownik Katedry Pedagogiki Specjalnej i Działań Twórczych na Uniwersytecie w Białymstoku. Uniwersytetu w Białymstoku i pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. nieletnich.

„Nauczyciel jest kreatorem ważnego fragmentu biografii ucznia. I został zamieniony przed kilkudziesięcioma laty w robotnika na taśmie – dzieci to są śrubki, a my tworzymy nakrętki do śrubek. To powoduje frustrację” – stwierdził. Uzupełnił, że nauczyciel to niewątpliwie zawód twórczy, kreacyjny i reformatorzy edukacji powinni to uwzględnić. „Odejdźmy wreszcie w edukacji od modelu kara/nagroda. Czas na wyzwalanie pozytywnych potencjałów” – apelował prof. Konopczyński.

W opinii prof. Konopczyńskiego edukacja powinna polegać na poszukiwaniu mocnych stron i rozwijaniu ich.

„Nauczyciele muszą wierzyć w swoja siłę sprawczą, ten program jest dla nich mądrym merytorycznym wsparciem. (…) Skuteczne zmiany w szkole są możliwe tylko oddolnie” – wskazał ekspert.

Zdaniem Magdaleny Jasińskiej, nauczycielki, uczestniczki pilotażu K'IDS, nauczyciele powinni być elastyczni i czujni na to, co uczniowie chcą im przekazać, żeby „edukacja dawała satysfakcję i przynosiła efekty”.

„Główna ideą jest uczenie wartości. Ta zmiana może uchronić nauczycieli przed wypaleniem zawodowym. Idealna szkoła to skupienie się na relacji, na człowieku, którego kształtujemy” – powiedziała.

„Potrzebujemy programu, systemu, w którym nauczyciel będzie mógł coś zmienić i będzie dostawał informację zwrotną, że nie jest sam” – oceniła dr Mariola Bogucka.

Zyta Czechowska, Nauczyciel Roku 2019, dyrektor Niepublicznego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli, ostrzegała przed zbyt gwałtowną rewolucją w edukacji.

„W szkole potrzeba nam procesu, zbyt wiele radykalnych zmian może przekładać się niekorzystnie na poczucie bezpieczeństwa nauczycieli i uczniów” – mówiła.

Podkreśliła też wartość wszelkich działań zmierzających do poprawy polskiego systemu nauczania.

„Każde innowacyjne, kreatywne działanie, również w obszarze tego raportu, sprawia, że jesteśmy o krok od lepszej i bardziej efektywnej edukacji. Chciałabym powiedzieć – nie przygotowujmy uczniów do wartości, ale uczmy w wartościach i te wartości powinny nam przyświecać każdego dnia, na każdych zajęciach i w każdym etapie naszego funkcjonowania szkolnego i pozaszkolnego” - podkreśliła Zyta Czechowska.

W czerwcu zostanie ogłoszona 2. edycja programu. Widząc pozytywne efekty pilotażu HTT nie poprzestaje w wysiłkach na rzecz poprawy systemu polskiej edukacji.

„Chcemy, by powstałe scenariusze były przetestowane przez innych nauczycieli, tworzymy nowe materiały dydaktyczne, chcemy zbudować wokół programu K’IDS silną, wspierająca się społeczność” – zapowiedziała Małgorzata Nowakowska.

Jak wskazuje raport, celem Holistic Think Tank jest wdrożenie holistycznego sposobu nauczania wszystkich przedmiotów szkolnych. Wiedza zdobywana w toku nauki np. matematyki, historii czy chemii jest jedynie środkiem do poznania siebie i innych oraz kształtowania umiejętności współpracy z nimi. To człowiek jest najważniejszym podmiotem procesu edukacji. Holistic Think Tank proponuje wprowadzenie do procesu nauczania wszystkich przedmiotów w szkole – bez zmiany podstawy programowej - metodologii kształcenia, pozwalającej na przekazanie uczniom systemu uniwersalnych, humanistycznych wartości, które umożliwią im świadome i spełnione dorosłe życie.

Źródło informacji: PAP MediaRoom