Starzejące się społeczeństwo i ekstremalne upały to niebezpieczny duet

Polskę opanowała fala upałów, która miejscami przyniosła temperaturę zbliżającą się do 36 st. C. Prognozy trendu temperatury, opadów oraz ciśnienia są jednoznaczne i wskazują, że również w tym miesiącu poleje się żar z nieba, z temperaturami miejscami sięgającymi nawet 35-37 st. C. Są one szczególnie niebezpieczne dla osób starszych, których udział będzie coraz większy w polskim społeczeństwie.

W ciągu ostatnich 40 lat, na obszarze Unii Europejskiej w konsekwencji występowania wysokich temperatur, zmarło ponad 160 tys. osób. Konsekwencje zdrowotne dotykają głównie osób starszych. W grupie osób powyżej 75. roku życia na każdy 1 st. C wzrostu temperatury odczuwalnej liczba przyjęć do szpitali rosła o 4,5% [1].

Nie bójmy się zieleni

Według badań Institute of Global Health w Barcelonie zwiększenie poziomu zadrzewienia może obniżyć temperaturę i zmniejszyć liczbę zgonów spowodowanych falami upałów o 39,5%. Przykładem takiego działania w Polsce było wdrożenie w 2021 r. lasów kieszonkowych w Poznaniu. Do tego typu rozwiązań wykorzystano metodę tworzenia rozbudowanych ekosystemów leśnych na niewielkiej powierzchni, którą stworzył w latach 80. XX w. japoński botanik Akira Miyawaki - tzw. las Miyawakiego. Model ten stanowi inspirację procesami zachodzącymi w naturze oraz jej różnorodnością. Poza tym rośnie dwa razy szybciej niż tradycyjny las.

„Naturalna zieleń w mieście to wiele korzyści, tj. poprawa jakości życia mieszkańców, ich samopoczucia ze względu na pozytywny wpływ na estetykę otoczenia, zmniejszenie odczuwalności upałów czy poprawa jakości powietrza, zatrzymując zanieczyszczenia i pyły. Częściowo też łagodzi skutki intensywnych opadów i może lepiej chronić nas przed podtopieniami, zwiększa bioróżnorodność” - wyjaśnia dr Dawid Biernacik, klimatolog z Zakładu Meteorologii i Klimatologii IMGW-PIB.

Takie rozwiązania są bardzo korzystne dla mniejszych miast, które opanowała tzw. betonoza. Niedawnym niesławnym przykładem tego procesu był rynek w Leżajsku. Zieleń w małych miastach obniża temperaturę i zwyczajnie chroni mieszkańców przed efektami bardzo wysokich temperatur. Przyczyn betonowania Polski jest wiele - w przeszłości betonowy, minimalistyczny rynek czy ulica kojarzyły się z modernizacją. Czasem trzeba wykorzystać środki krajowe czy unijne i nie ma bardziej oryginalnej koncepcji. Ponadto beton jest po prostu tańszy w utrzymaniu - raz opłacony i wylany nie wymaga większych nakładów. O roślinność trzeba na bieżąco dbać, co generuje koszty dla samorządu.

Mieszkańcy mają wpływ na swoich samorządowców. Powinni przyglądać się planom zagospodarowania i przeciwstawiać się tam, gdzie beton ma zastąpić chroniącą człowieka naturę. Co z tego, że samorząd zaoszczędzi na utrzymywaniu zieleni, skoro podczas coraz częstszych fal upałów spowodowanych zmianami klimatu mieszkańcy będą narażeni nie tylko na osłabienie i odwodnienie, lecz także na poważniejsze schorzenia, np. udar. Krótkotrwałe korzyści budżetowe nie są warte ryzyka długofalowych problemów i dyskomfortu mieszkańców.

Tendencja zwyżkowa dni upalnych oraz wieku społeczeństwa

„Piramida wieku wskazuje, że społeczeństwo polskie się starzeje, w związku z czym wyzwania związane z falami upałów będą narastać. W grupie podwyższonego ryzyka (czyli osób najsilniej narażonych na niekorzystny wpływ pogody na człowieka) znajdują się dzieci, osoby starsze, przewlekle chore, a także kobiety w ciąży” - stwierdza dr Grzegorz Kaliński, biometeorolog z IMGW.

Ludzi w Polsce z każdym rokiem ubywa, mamy ujemny wzrost naturalny - to oznacza, że więcej Polaków umiera, niż się rodzi. Ta tendencja utrzymuje się czwarty rok z rzędu. W 2023 r. populacja zmniejszyła się o 130 tys. ludzi. Ponadto jedna czwarta naszego społeczeństwa to osoby powyżej 60. roku życia [2].

Wzrost liczby dni upalnych nie jest linearny, ale bez dwóch zdań tendencja jest zwyżkowa. Rekordowy był rok 2015, kiedy mieliśmy ich aż 37. Są już najnowsze dane za 2024 rok - do 26 sierpnia 23 dni tego roku klasyfikuje się jako upalne. Jeszcze w latach 90. i 2000. roczna liczba dni upalnych nie przekraczała 15, poza wyjątkiem, czyli 2006 r. [3] Już prawie za nami bardzo gorące lato, podczas którego temperatura nieraz przekraczała 30 st. C, a właśnie ten próg temperatury decyduje o tym, czy daną dobę można zaliczyć do upalnych. Oczywiście to kategoryzacja meteorologów, ale granica jest płynna, a temperatury w ciągu dnia zmienne. Dlatego przez cały okres letni musimy uważać i chronić się przed słońcem. Z każdym rokiem występowanie bardzo wysokich temperatur na terenie Polski będzie coraz częstsze, a to oznacza, że zapotrzebowanie na środki ochronne, zarówno osobiste, jak i infrastrukturalne, będą wyższe. Kształt naszego otoczenia staje się kwestią bezpieczeństwa, dlatego zieleń w miejscach publicznych to już nie tylko estetyka.

---

Fundacja Polska z Natury włącza społeczności lokalne, organizacje i instytucje w działania, które zmierzają do ochrony przyrody i środowiska naturalnego. Misją organizacji jest budowanie przestrzeni dialogu i zaangażowania dla osób, które troszczą się o swoją małą ojczyznę i chcą zachować to, co kochają dla przyszłych pokoleń. Fundacja pracuje w partnerstwach z innymi organizacjami. Prowadzi działania, które są skierowane do obywateli oraz takie, które dotyczą polityk publicznych. Realizuje projekty z poszanowaniem tradycji i wartości przekazywanych nam od pokoleń.

[1] https://pie.net.pl/wp-content/uploads/2023/10/PIE-Working-42023.pdf, s.16-17.

[2] https://businessinsider.com.pl/gospodarka/demografia-polski-dramatyczny-bilans-tak-zmienila-sie-sytuacja-po-wojnie/hrd6678; https://www.pap.pl/aktualnosci/gus-ponad-jedna-czwarta-populacji-polski-seniorzy 

[3] https://cmm.imgw.pl/?p=17079; https://x.com/IMGW_CMM/status/1828383491634942246 

KONTAKT:

Daniel Czyżewski

e-mail: daniel@polskaznatury.org.pl 

Źródło informacji: Fundacja Polska z Natury