MS: Mediacje i arbitraż. Czy mediacje mogą zastąpić tradycyjne postępowania sądowe? (komunikat)

- Ministerstwo Sprawiedliwości informuje:

Mediacje oraz arbitraż należą do tzw. alternatywnych metod rozwiązywania sporów (Alternative Dispute Resolution – ADR). Coraz częściej stanowią alternatywę dla tradycyjnych postępowań sądowych. Wiele osób, napotykając na konflikt prawny, poszukuje bardziej przyjaznych i mniej czasochłonnych form jego zakończenia. Poniżej przedstawiamy, czym różnią się mediacje od arbitrażu, jakie korzyści przynoszą oraz czy mogą skutecznie zastąpić postępowania przed sądem powszechnym.

Mediacja i arbitraż to dwa sposoby rozwiązywania sporów, które różnią się stopniem formalności oraz przebiegiem.

Mediacja ma charakter ugodowy – strony konfliktu, przy udziale bezstronnego mediatora, próbują wspólnie wypracować satysfakcjonujące rozwiązanie. Arbitraż zaś stanowi bardziej uregulowaną procedurę, w której ostateczny wyrok wydają arbiter lub zespół arbitrów. Decyzję o wyborze odpowiedniej ścieżki należy podjąć po wnikliwej analizie specyfiki konfliktu i oczekiwań zaangażowanych w niego stron.

Rodzaje mediacji

Mediacja sądowa – w tym modelu sąd wyznacza mediatora z listy stałych mediatorów sądowych. Mediator sam kontaktuje się ze stronami, zapraszając je na spotkanie. Mediacja sądowa charakteryzuje się tym, że ma ustawowo ustalony termin realizacji oraz określone koszty postępowania mediacyjnego.

Mediacja pozasądowa – mediatora wybierają strony, zgłaszając się do niego razem lub jedna ze stron zgłasza się do mediatora i prosi o kontakt w swoim imieniu z drugą stroną. Mediator kontaktuje się z drugą stroną konfliktu i przekazuje propozycję rozpoczęcia mediacji. Strony ustalają termin spotkania, a mediator proponuje neutralne dla wszystkich miejsce przeprowadzenia mediacji. Koszty mediacji pozasądowej określa umowa mediatora ze stronami.

Istota mediacji

W procesie mediacji dwie (lub więcej) skonfliktowane strony starają się wypracować satysfakcjonujące rozwiązanie sporu przy pomocy bezstronnego i neutralnego mediatora. Rola mediatora polega na wspieraniu stron w znalezieniu wspólnego stanowiska, a jednocześnie na dbaniu o to, aby rozmowy toczyły się w atmosferze wzajemnego szacunku. Celem mediacji jest osiągnięcie porozumienia w sposób polubowny oraz dobrowolny.

Naszym zamiarem jest, aby mediacja rzeczywiście stała się skutecznym narzędziem rozwiązywania sporów w Polsce, a nie jedynie pozornym rozwiązaniem. Zależy nam na zrozumieniu, dlaczego mediacja nie zyskała dotąd wystarczającej popularności. Jednocześnie chcemy budować zaufanie do samego procesu mediacji, tak aby obywatele chętniej z niej korzystali. Chcemy, by mediacja była dostępna na etapie przedsądowym i sądowym, odpowiadając na potrzeby obywateli

podkreślała wielokrotnie wiceministra sprawiedliwości Zuzanna Rudzińska-Bluszcz.

Najważniejsze cechy mediacji:

Dobrowolność – strony decydują się na mediację z własnej woli lub w wyniku skierowania przez sąd, ale bez przymusu kontynuowania procesu mediacyjnego, jeżeli uznają go za nieskuteczny. Mogą przerwać go w dowolnym momencie.

Poufność – wszystko, co zostaje powiedziane w trakcie mediacji, jest objęte tajemnicą mediatora. Informacje z przebiegu mediacji nie wychodzą poza jej ramy (z wyjątkiem ustaleń przyjętych w ugodzie).

Neutralność i bezstronność – mediator nie ocenia słuszności racji stron, a jedynie wspiera je w komunikacji i poszukiwaniu kompromisów. Mediator nie ma władzy rozstrzygającej, nie faworyzuje żadnej ze stron, a jedynie ułatwia im rozmowy.

Elastyczność – w odróżnieniu od surowych reguł sądowych, mediacja pozwala na większą swobodę w kształtowaniu ostatecznego porozumienia. Strony same decydują o zakresie i warunkach ugody.

W efekcie, mediacje często prowadzą do wypracowania ugód, które są lepiej dostosowane do indywidualnych potrzeb uczestników sporu niż orzeczenie wydane przez sędziego. Ugoda osiągnięta w toku mediacji, a następnie zatwierdzona przez sąd, zyskuje moc prawną i jest wykonalna tak samo jak prawomocne orzeczenie sądu.

Jakie sprawy podlegają mediacji?

Zastosowanie mediacji jest możliwe we wszystkich sporach, które mogą być przedmiotem ugody sądowej. Obejmuje to między innymi:

- spory wynikające ze stosunków gospodarczych i innych umów,

- sprawy dotyczące odpowiedzialności deliktowej oraz kontraktowej,

- zagadnienia z zakresu prawa rzeczowego i prawa pracy,

- konflikty o charakterze niemajątkowym,

- sprawy rodzinne dotyczące m.in. alimentów czy sposobu sprawowania opieki nad dzieckiem.

W sprawach rodzinnych mediacja nie jest możliwa w kwestiach dotyczących przyznania, ograniczenia lub odebrania opieki nad dzieckiem. Za pomocą ugody nie można także rozwiązać małżeństwa ani ustalić pochodzenia dziecka.

Kiedy nie stosuje się mediacji sądowych?

- Brak zgody obu stron – jeśli choć jedna ze stron nie wyraża chęci przystąpienia do mediacji, nie można jej przeprowadzić.

- Przemoc w rodzinie – gdy jedna ze stron stosuje przemoc fizyczną lub psychiczną, sprawę kieruje się bezpośrednio do sądu, aby zapewnić bezpieczeństwo uczestnikom sporu.

- Uzależnienia – w przypadku, gdy którakolwiek ze stron zmaga się z nałogiem (np. alkoholowym czy narkotykowym), mediacja nie przyniesie oczekiwanych rezultatów. Istnieje jednak możliwość powrotu do tego rozwiązania po odbyciu leczenia i uzyskaniu pozytywnej opinii specjalistów.

- Choroby psychiczne –niepoczytalność, ubezwłasnowolnienie czy depresja dyskwalifikują możliwość prowadzenia mediacji, ponieważ osoba chora nie może w pełni świadomie uczestniczyć w procesie decyzyjnym.

- Nieskuteczność poprzednich mediacji – jeśli w tej samej sprawie podjęto już mediacje i nie przyniosły one rezultatów, ponowne ich przeprowadzenie jest niewskazane. Wówczas sprawa trafia na wokandę i rozstrzygnięcie wydaje sąd.

Zalety mediacji – w jakich sytuacjach najlepiej się sprawdza?

Mediacja to metoda, która wyróżnia się swoją prostotą, szybkością i nastawieniem na kompromis. Jedną z jej największych zalet jest możliwość wypracowania rozwiązania, które będzie satysfakcjonujące dla obu stron. Dzięki temu mediacja nie tylko rozwiązuje konflikt, ale również daje szansę na odbudowanie relacji. To szczególnie ważne w sprawach rodzinnych (podlegających mediacji), gdzie często kluczowe jest zminimalizowanie negatywnych emocji i ochrona dobra jej członków.

Mediacja świetnie sprawdza się także w konfliktach sąsiedzkich, pracowniczych oraz w biznesie. W sytuacjach, gdzie strony muszą dalej współpracować, mediacja pozwala na złagodzenie napięć i znalezienie wspólnego języka. Dzięki jej poufności strony mogą otwarcie wyrażać swoje obawy i potrzeby, bez ryzyka ujawnienia tych informacji na zewnątrz.

Kolejną zaletą mediacji jest jej dostępność. Koszty są znacznie niższe niż w przypadku arbitrażu czy procesu sądowego, a czas potrzebny na zakończenie mediacji jest zdecydowanie krótszy.

Nieformalny charakter procesu sprawia, że mediacja jest mniej stresująca i bardziej przyjazna dla osób, które nie mają doświadczenia z formalnymi procedurami prawnymi. W związku z tym, że mediacja jest dobrowolna, co oznacza, że żadna ze stron nie jest zmuszona do przyjęcia rozwiązania, z którym się nie zgadza. Dzięki temu proces opiera się na wzajemnym szacunku i współpracy, co zwiększa szansę na trwałe porozumienie.

Jak znaleźć mediatora?

Mediatora można znaleźć na listach stałych mediatorów prowadzonych przez prezesów sądów okręgowych lub listach prowadzonych np. przez ośrodki mediacyjne. Informacje i dane teleadresowe dostępne są zwykle na stronach internetowych właściwych sądów, ośrodków lub mediatorów.

Więcej informacji tu:

https://pl-pl.facebook.com/mediacja.gov

https://krm.gov.pl/o-mediacjach

Promowanie mediacji i polubownych metod rozwiązywania sporów to klucz do odciążenia sądów i budowania większego zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości podkreśla Minister Bodnar, zaznaczając, że alternatywne sposoby rozwiązywania sporów mają także kluczowe znaczenie w usprawnianiu procesów sądowych.

Czym jest arbitraż?

Arbitraż (sąd polubowny) to kolejna metoda alternatywnego rozwiązywania sporów, w której strony powołują niezależnego arbitra lub specjalny zespół arbitrów (tzw. trybunał arbitrażowy) do rozpoznania sprawy i wydania wyroku arbitrażowego.

Ten wyrok ma co do zasady taką samą moc jak orzeczenie sądu powszechnego. O skuteczności wyroku arbitrażowego stanowi jednak jego uznanie lub stwierdzenie wykonalności przez sąd powszechny.

Cechy charakterystyczne arbitrażu:

- Zgoda stron – w większości przypadków arbitraż jest możliwy, gdy strony wcześniej zawarły tzw. klauzulę arbitrażową lub postanowiły o poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego.

- Szybkość postępowania – niejednokrotnie arbitraż bywa sprawniejszy od postępowania sądowego, szczególnie przy bardziej skomplikowanych sprawach gospodarczych.

- Eksperckość składu orzekającego – arbitrzy często są wykwalifikowanymi specjalistami w danej dziedzinie (np. w sporach budowlanych, ubezpieczeniowych czy handlowych), co przekłada się na profesjonalne i merytoryczne rozstrzygnięcia.

- Koszty – choć postępowanie arbitrażowe może być krótsze niż sądowe, to często w przypadku bardziej złożonych sporów jest kosztowne, zwłaszcza gdy arbitrzy są uznanymi profesjonalistami.

- W efekcie arbitraż może być bardziej odpowiedni w przypadkach, gdy konflikt dotyczy dużych sum pieniędzy, skomplikowanych umów handlowych, czy spraw gospodarczych, gdzie strony chcą szybko i skutecznie zamknąć sprawę.

Poza tym arbitraż może być lepszym wyborem, gdy istnieje ryzyko, że postępowanie sądowe będzie długotrwałe i kosztowne. Daje on gwarancję merytorycznego rozstrzygnięcia przy zachowaniu pewnej elastyczności co do zasad postępowania.

Więcej informacji o arbitrażu:

https://www.gov.pl/web/sp-prokuratoria/arbitraz3

https://sakig.pl/arbitraz/o-arbitrazu

Korzyści z mediacji i arbitrażu dla obywateli

1. Oszczędność czasu i pieniędzy

Tradycyjne postępowania sądowe potrafią ciągnąć się latami, w szczególności w przypadku skomplikowanych procesów. W mediacjach, jak i w arbitrażu, czas rozwiązania sporu jest z reguły krótszy.

Mediacje często kończą się w ciągu kilku tygodni lub miesięcy, a arbitraż – w ciągu kilku miesięcy czy jednego roku. Choć postępowanie mediacyjne może pociągać za sobą pewne koszty (honorarium mediatora), to zazwyczaj są one niższe niż przy procesach sądowych (opłaty sądowe, koszty pełnomocników, dłuższy czas trwania spraw).

2. Większa kontrola nad przebiegiem sporu

W mediacji strony same proponują i negocjują warunki rozstrzygnięcia, co jest trudne do osiągnięcia w sądzie, gdzie decyduje sędzia, często według ściśle określonych przepisów. W arbitrażu natomiast strony mogą zdecydować o wyborze arbitrów, regułach postępowania czy miejscu przeprowadzenia rozpraw, co pozwala dostosować postępowanie do specyfiki sporu.

3. Poufność

Zarówno w mediacji, jak i w postępowaniach arbitrażowych obowiązuje zasada poufności. Daje to stronie poczucie bezpieczeństwa, a niejednokrotnie pozwala też zachować dobre relacje biznesowe oraz dbać o wizerunek, szczególnie wrażliwy w przypadku przedsiębiorców.

4. Budowanie ugody i relacji

W mediacjach często celem jest nie tylko rozwiązanie sporu, ale także poprawa komunikacji między stronami. Jest to bardzo istotne na przykład w sprawach rodzinnych, w sąsiedzkich konfliktach czy w długofalowych relacjach biznesowych. Postępowanie sądowe, z natury konfrontacyjne, nie sprzyja podtrzymywaniu dobrych kontaktów, natomiast mediacja opiera się na zasadzie współpracy i poszukiwaniu rozwiązań korzystnych dla wszystkich.

Mediacje i arbitraż stanowią skuteczne metody rozwiązywania sporów, oferując obywatelom szereg korzyści: od oszczędności czasu i kosztów, przez większą elastyczność i poufność, aż po możliwość zachowania lub poprawienia relacji między stronami.

Wybór między mediacją a arbitrażem może być trudny, ale obie metody oferują ogromne możliwości w rozwiązywaniu konfliktów poza tradycyjnym sądem. Mediacja pozwala na dialog, kompromis i odbudowanie relacji, podczas gdy arbitraż zapewnia wiążące i ostateczne rozstrzygnięcia w bardziej formalnym trybie.

Niezależnie od wyboru, najważniejsze jest, aby proces ten odpowiadał potrzebom stron i specyfice konfliktu. Mediacja i arbitraż to przyszłościowe rozwiązania, które mogą pomóc w rozwiązaniu sporów w sposób szybki, efektywny i mniej stresujący niż klasyczne procesy sądowe.

Warto więc, zanim zdecydujemy się na długą i kosztowną batalię sądową, rozważyć możliwość polubownego rozwiązania sporu – niezależnie od tego, czy wybierzemy mediację, czy zdecydujemy się na arbitraż.

UWAGA: komunikaty publikowane są w serwisie PAP bez wprowadzania przez PAP SA jakichkolwiek zmian w ich treści, w formie dostarczonej przez nadawcę. Nadawca komunikatu ponosi odpowiedzialność za jego treść – z zastrzeżeniem postanowień art. 42 ust. 2 ustawy prawo prasowe. (PAP)

kom/ bch/ mhr/