Raport o notariacie: 23 proc. kancelarii bez pracownika, taksa zdewaluowana o połowę

Autorzy raportu dr Konrad Hennig i Jakub Czajczyk przeanalizowali sytuację ekonomiczną notariuszy na tle zmian społeczno-gospodarczych w ostatnich dwóch dekadach. Z opracowania wynika, że stawki taksy notarialnej nie były nowelizowane od 2004 r., co oznacza, że w tym okresie uległy dewaluacji o ponad połowę.

Zgodnie z obowiązującymi w Polsce przepisami, wynagrodzenie notariuszy składa się wyłącznie z opłat pobieranych od dokonywanych czynności notarialnych, zwanych taksą notarialną. Maksymalne stawki za dane czynności są precyzyjnie określone w aktach prawnych, zwłaszcza w wydanym na podstawie ustawy o notariacie tzw. rozporządzeniu o taksie notarialnej. „Obecne rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie taksy notarialnej z nielicznymi zmianami obowiązuje od 2004 r. Zdecydowana większość wskazanych w niej stawek nie uległa zmianie, a niektóre z nich już w 2007 r. uległy istotnemu obniżeniu” - czytamy w raporcie.

Z raportu wynika, że podczas gdy od 2004 r. płaca minimalna wzrosła ponad 5,6-krotnie, a przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej ponad 3,5-krotnie, notariusze nie mieli możliwości kształtowania własnych zarobków. Ich wynagrodzenie jest sztywno określone w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości. Brak waloryzacji stawek taksy, z wyjątkiem nielicznych zmian dotyczących nowych instytucji prawnych, powoduje narastającą dysproporcję między realiami ekonomicznymi, a wynagrodzeniem za czynności notarialne. Jednocześnie wysoka inflacja, której skumulowana wartość od 2004 r. przekroczyła 105 proc., doprowadziła do drastycznego spadku siły nabywczej.

Systematycznie rosną koszty prowadzenia działalności notarialnej. W ciągu dwóch dekad, podczas których nie waloryzowano stawek, wzrastały ceny najmu lokali, energii, materiałów biurowych oraz obowiązkowych składek ubezpieczeń społecznych oraz od odpowiedzialności cywilnej. Autorzy raportu wskazują także na obecne w przepisach ograniczenia dotyczące możliwości podejmowania innego rodzaju zatrudnienia przez notariuszy. „Notariuszom nie wolno podejmować się zajęcia, które „przeszkadzałoby w pełnieniu obowiązków albo mogło uchybiać powadze wykonywanego zawodu”. Zabronione jest w szczególności >>zajmowanie się handlem, przemysłem, pośrednictwem i doradztwem w interesach<<. Taksa notarialna jest więc zasadniczym źródłem dochodu notariuszy, której braków nie są w stanie zrekompensować sobie podejmowaniem się dodatkowej działalności zarobkowej” - czytamy w opracowaniu.

Jednocześnie na spadek siły nabywczej stawek taks notarialnych nakłada się ograniczenie zatrudnienia w zawodzie rejenta. W ostatnich latach w kancelariach notarialnych doszło do ograniczenia zatrudnienia - obecnie 23 proc. kancelarii w Polsce nie zatrudnia ani jednego pracownika, a kolejne 35 proc. zatrudnia tylko jednego. W wielu regionach sytuacja jest jeszcze bardziej dotkliwa: np. w Izbie Gdańskiej bez pracowników działa aż 43 proc. notariuszy. Obciążenia administracyjne, organizacyjne i techniczne spadają w coraz większym stopniu bezpośrednio na notariuszy, co potencjalnie może negatywnie wpływać na ich efektywność i organizację pracy.

Autorzy raportu zwracają też uwagę na niespójność systemową: podczas gdy taksa notarialna od 21 lat pozostaje w większości niezmieniona, opłaty za analogiczne czynności pobierane przez konsulów były dwukrotnie waloryzowane. Przykładowo opłata pobierana przez konsulów za poświadczenie zgodności odpisu, wypisu, wyciągu lub kopii z okazanym dokumentem wynosi od 2016 r. 30 euro (ok. 127 złotych). Tymczasem notariusz za analogiczne świadczenie może pobrać maksymalną opłatę w wysokości 6 złotych za stronę poświadczanego dokumentu.

W raporcie zawarto także zarys możliwych kierunków zmian legislacyjnych, mających na celu urealnienie stawek taksy notarialnej i dostosowanie ich do realiów społeczno-gospodarczych. Jednym z proponowanych postulatów jest wprowadzenie stawek ruchomych, powiązanych np. z minimalnym wynagrodzeniem lub przeciętną płacą, co pozwoliłoby automatycznie waloryzować wysokość taksy z uwzględnieniem bieżących realiów ekonomicznych. Rozwiązania takie już funkcjonują w kilku obszarach, m.in. przy umowach przeniesienia własności lokali spółdzielczych czy przy najmie okazjonalnym. Zdaniem autorów raportu model ten powinien zostać rozszerzony także na inne czynności wykonywane przez notariuszy. 

„Utrzymywanie stawek taksy notarialnej na poziomie sprzed dwóch dekad nie ma dziś uzasadnienia ani ekonomicznego, ani społecznego. Notariusze ponoszą wszystkie ryzyka związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, lecz nie korzystają z rozwoju gospodarczego, który dotknął niemal wszystkie inne grupy zawodowe” - podsumowują autorzy opracowania.

Raport można pobrać ze strony law4growth.com/20-lat-bez-wzrostu-plac-notariuszy/.

Prezentacja raportu odbędzie się 15 grudnia o godz. 14:00 w Centrum Prasowym PAP.

Źródło informacji: Forum Prawo dla Rozwoju