MS: Więcej skazanych objętych SDE – co zmieni się w 2025 roku? (komunikat)

- Ministerstwo Sprawiedliwości informuje:

System Dozoru Elektronicznego (SDE) to jedna z najważniejszych zmian w polskim systemie karnym ostatnich lat. Umożliwia osobom skazanym odbywanie kary pozbawienia wolności poza więzieniem – najczęściej w domu – pod ścisłym nadzorem elektronicznym. W sytuacji rosnącej liczby skazanych i wysokich kosztów utrzymania zakładów karnych, SDE staje się coraz bardziej powszechny i dostępny.

System Dozoru Elektronicznego (SDE) to forma odbywania krótkoterminowej kary pozbawienia wolności poza zakładem karnym, najczęściej w miejscu zamieszkania skazanego, przy użyciu elektronicznej aparatury monitorującej, np. tzw. „bransoletki”. System ten pozwala na kontrolę zachowania skazanego w trzech formach: dozór stacjonarny (przebywanie w określonym miejscu i czasie), dozór mobilny (kontrola bieżącego miejsca pobytu) oraz dozór zbliżeniowy (utrzymywanie minimalnej odległości od wskazanej osoby).

Od 2009 roku z SDE skorzystało już ponad 200 tysięcy osób, a Polska osiągnęła jedno z najwyższych miejsc w Europie pod względem liczby skazanych objętych dozorem elektronicznym w przeliczeniu na 100 tys. mieszkańców. SDE jest bardzo skuteczny – od 90% do 93% skazanych odbywa karę bez naruszeń, a tylko 7–10% przypadków kończy się powrotem do więzienia z powodu złamania warunków dozoru. Na dzień 9 czerwca 2025 r. w SDE odbywa karę pozbawienia wolności (do 18 miesięcy, środki karne i zabezpieczające) łącznie 6242 osób objętych dozorem SDE. Od września 2009 r. do czerwca 2025 r. System Dozoru Elektronicznego objął łącznie wykonaniem 201.351 orzeczeń/osób.

- Dozór elektroniczny to nie tylko nowoczesne narzędzie realizacji orzeczeń sądowych, ale także realna szansa na skuteczną resocjalizację i powrót do społeczeństwa dla coraz szerszej grupy osób. Systematycznie rozwijamy to rozwiązanie, dbając o bezpieczeństwo i wsparcie funkcjonariuszy, którzy każdego dnia, często w trudnych warunkach, realizują ważne zadania dla wymiaru sprawiedliwości i całego społeczeństwa – mówi Wiceministra Sprawiedliwości Maria Ejchart nadzorująca Służbę Więzienną.

SDE – oszczędność dla budżetu państwa

Koszty odbywania kary w SDE są znacząco niższe niż w przypadku tradycyjnego pobytu w zakładzie karnym. W 2024 roku średni miesięczny koszt pobytu jednej osoby w więzieniu wynosił 6466,66 zł, podczas gdy miesięczny koszt odbywania kary w SDE to od 1305 zł do 1366 zł. Oznacza to, że kara odbywana w SDE jest niemal pięć razy tańsza dla budżetu państwa niż kara w izolacji penitencjarnej. Warto podkreślić, że skazani nie ponoszą żadnych opłat za złożenie wniosku o SDE ani za samo wykonywanie kary w tym systemie – zarówno procedura, jak i pobyt w SDE są dla nich bezpłatne.

- Powinny być możliwości szerszego stosowania systemu dozoru elektronicznego, który wymaga technicznego rozwoju, zwłaszcza jeśli miałby być wykorzystywany także jako środek zapobiegawczy. Dozór elektroniczny mógłby stanowić alternatywę dla tymczasowego aresztowania, które jest nadużywane, i jest potrzebny środek mniej dolegliwy niż areszt, ale wiążący się z pewnymi ograniczeniami – wskazywała wiceministra Ejchart.

Generał Paweł Nasiłowski, pełnomocnik ministra sprawiedliwości ds. wdrożenia Systemu Dozoru Elektronicznego, podkreśla, że:

- Po 16 latach stosowania w Polsce dozór elektroniczny stał się trwałym i ważnym elementem systemu penitencjarnego. Zwraca uwagę, że początkowo system wymagał usprawnień, które wprowadzono m.in. poprzez nowelizację ustawy w 2010 roku, a także stworzenie polskiego systemu informatycznego dozoru elektronicznego, który w pełni odpowiada warunkom ustrojowym wymiaru sprawiedliwości i sądów powszechnych. Dzięki temu SDE jest obecnie systemem wyróżniającym się w Europie i na świecie.

Projektowane zmiany legislacyjne w 2025 roku

W 2025 roku planowane są kolejne zmiany prawne, które poszerzą zakres stosowania systemu.

Trwają zaawansowane prace nad nowelizacją przepisów dotyczących SDE.

Projekt zmian, mający rozszerzyć możliwość jego stosowania na większą grupę skazanych, jest już po etapie konsultacji międzyresortowych i opiniowania. Przyjęcie nowych przepisów planowane jest na drugą połowę 2025 roku. Równolegle rozważane jest wprowadzenie aresztu elektronicznego jako alternatywy dla tymczasowego aresztowania. Zmiany mają na celu odciążenie zakładów karnych oraz skuteczniejszą resocjalizację skazanych.

Dzięki planowanym zmianom, z tej formy odbywania kary będzie mogło skorzystać jeszcze więcej skazanych, co ma na celu dalsze odciążenie zakładów karnych i zwiększenie efektywności systemu karnego.

Planowane zmiany w przepisach:

- Rozszerzenie katalogu osób uprawnionych do SDE – obejmie skazanych na kary do 3 lat, którym do końca kary pozostało nie więcej niż 1 rok i 6 miesięcy,

- Wprowadzenie tzw. „biletów do więzienia” – skazani na kary do 1 roku i 6 miesięcy będą wzywani do stawienia się w areszcie w wyznaczonym terminie, zamiast być natychmiast zatrzymywani przez policję,

- Zachowane zostaną dotychczasowe zasady przyznawania SDE – decyzję będzie podejmował sąd penitencjarny lub komisja penitencjarna,

- Elektroniczna kontrola przerwy w odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie SDE.

Czym jest SDE?

SDE polega na monitorowaniu osoby skazanej przebywającej poza zakładem karnym za pomocą urządzeń elektronicznych – nadajnika zakładanego na nogę lub rękę oraz rejestratora zainstalowanego w miejscu zamieszkania. Skazany przebywa w domu, jednak jego swoboda poruszania się jest ograniczona i kontrolowana według harmonogramu ustalonego przez sąd. W przypadku naruszenia warunków, system natychmiast powiadamia odpowiednie służby, które mogą podjąć interwencję.

Istotą SDE jest również to, że Sąd nakłada na skazanego określone obowiązki, które ma wykonywać podczas odbywania kary (np. obowiązek nauki, obowiązek terapii odwykowej, podjęcie pracy zarobkowej, obowiązek opieki nad osobami zależnymi itp.)

Zalety SDE

System ten przynosi wiele korzyści – zarówno dla skazanych i ich rodzin, jak i dla państwa i całego społeczeństwa. Możliwość odbywania kary w domu sprzyja utrzymaniu więzi rodzinnych oraz pozwala na kontynuację pracy lub nauki. Skazani nie są wykluczani ze społeczeństwa, co znacząco zwiększa szanse na skuteczną resocjalizację i zmniejsza ryzyko powrotu do przestępstwa. SDE pomaga też lepiej przygotować się do normalnego życia po zakończeniu kary.

Z perspektywy państwa i społeczeństwa, SDE pozwala na znaczące odciążenie zakładów karnych, ograniczenie kosztów oraz wprowadzenie bardziej humanitarnego podejścia do wykonywania kary. Zamiast izolować osoby w więzieniach, możliwe jest zastosowanie skutecznego nadzoru w warunkach domowych, co często okazuje się bardziej efektywne wychowawczo i prewencyjnie.

Kto może zostać objęty SDE?

Prawo precyzyjnie określa, kto może zostać objęty tą formą odbywania kary. Aktualnie SDE przysługuje osobom skazanym na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 1 roku i 6 miesięcy. W przypadku osób skazanych na kary do 3 lat, możliwość odbycia reszty kary w SDE dotyczy tych, którym do końca odbywania kary pozostało nie więcej niż 6 miesięcy. Jednak zgodnie z projektowanymi zmianami legislacyjnymi, SDE zostanie rozszerzony – obejmie także skazanych na kary do 3 lat, którym do końca kary pozostało nie więcej niż 1 rok i 6 miesięcy.

Aby sąd penitencjarny lub komisja penitencjarna mogły przyznać SDE, muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

- Skazany musi posiadać stałe miejsce pobytu,

- Wszyscy dorośli domownicy powinni wyrazić pisemną zgodę na odbywanie przez niego kary w domu, choć sąd może wyjątkowo orzec SDE mimo braku takiej zgody, jeśli nie naruszy to w istotny sposób praw współlokatorów,

- W miejscu zamieszkania muszą być spełnione warunki techniczne umożliwiające instalację urządzeń monitorujących,

- Sąd musi uznać, że odbywanie kary w systemie dozoru elektronicznego wystarczy do osiągnięcia celów kary i nie zagraża bezpieczeństwu społecznemu ani nie sprzyja powrotowi do przestępczości.

Z SDE wyłączone są osoby skazane w ramach recydywy wielokrotnej, a także te, które popełniły przestępstwa w zorganizowanych grupach przestępczych, przestępstwa o charakterze terrorystycznym lub czerpały z przestępstwa stałe źródło dochodu. Oznacza to, że system ten jest przeznaczony przede wszystkim dla osób, które nie stanowią poważnego zagrożenia dla porządku publicznego i mają szansę na skuteczną resocjalizację poza więzieniem.

Rodzaje dozoru elektronicznego

W polskim systemie wyróżnia się trzy główne rodzaje dozoru elektronicznego:

- Dozór stacjonarny – kontrola obecności w określonym miejscu i czasie,

- Dozór mobilny – kontrola bieżącego miejsca pobytu skazanego,

- Dozór zbliżeniowy – kontrola zachowywania minimalnej odległości od osoby wskazanej przez sąd.

System Dozoru Elektronicznego to nowoczesna, skuteczna i bardziej humanitarna alternatywa dla tradycyjnych kar więzienia. Pozwala skazanym odbywać karę w warunkach domowych, sprzyja resocjalizacji, zmniejsza koszty funkcjonowania więzień i zwiększa efektywność całego systemu karnego. Rozszerzenie jego dostępności w 2025 roku wzmocni jego rolę w wymiarze sprawiedliwości i przyczyni się do dalszego unowocześnienia systemu kar w Polsce.

UWAGA: komunikaty publikowane są w serwisie PAP bez wprowadzania przez PAP SA jakichkolwiek zmian w ich treści, w formie dostarczonej przez nadawcę. Nadawca komunikatu ponosi odpowiedzialność za jego treść – z zastrzeżeniem postanowień art. 42 ust. 2 ustawy prawo prasowe. (PAP)

kom/ kpr/ mhr/