Raport: globalne zmiany wymuszają opracowanie instrumentów rozwoju dostosowanych do różnic terytorialnych

Raport, które autorami są prof. Johna Bachtler i dr Martin Ferry z Instytutu Badawczego ds. Polityki Europejskiej (EPRC) na Uniwersytecie Strathclyde w Glasgow (Szkocja), został zaprezentowany podczas seminarium poświęconego polityce regionalnej i polityce spójności UE, zorganizowanego 30 stycznia 2023 r. przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej.

Dane z ostatnich 18 miesięcy, naznaczonych przez pandemię, wojnę na Ukrainie, inflację, zmiany klimatyczne i kryzys energetyczny pokazują, że w krajach UE pogłębiły się dysproporcje terytorialne w wynikach gospodarczych, społecznych i środowiskowych. Dlatego polityka regionalna w państwach Unii Europejskiej skupia się na wypracowaniu terytorialnie zróżnicowanych instrumentów rozwoju. 

W Polsce w czerwcu 2022 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę o przyjęciu Krajowej Polityce Miejskiej. Dokument koncentruje się na działaniach i instrumentach zorientowanych terytorialnie, które odpowiadają m.in. na demograficzne i klimatyczne wyzwania stojące przed miastami. Wyzwania te wpisują się jednocześnie w debatę europejską i megatrendy rozwoju obszarów zurbanizowanych.

KPM 2030 określa planowane działania administracji rządowej w zakresie prawnym, finansowym oraz organizacyjnym w celu jak najlepszego wykorzystania potencjałów i przewag konkurencyjnych polskich miast i ich obszarów funkcjonalnych. 

Dokument szczególną uwagę poświęca małym i średnim ośrodkom i jednocześnie wyposaża władze samorządowe i społeczności lokalne w narzędzia i możliwości do sprawczego działania dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju społecznego, gospodarczego i przestrzennego.

W Niemczech szeroko zakrojona reforma GRW, głównego instrumentu polityki regionalnej tego kraju dotyczy zasad finansowania projektów, warunków ich kwalifikowalności oraz priorytetów. Te ostatnie zmieniły się w kierunku wyraźniejszego wsparcia dla dekarbonizacji, efektywności energetycznej i zrównoważonego rozwoju.

Uruchomione zostały również nowe instrumenty, jak niemiecki program federalny Future Region, skierowany do słabszych strukturalnie regionów. W ramach programu fundusze są przyznawane na zasadzie konkursu dla projektów pilotażowych, szczególnie takich, które mogłyby mieć zastosowanie w innych regionach.

W kilku krajach dokonano strategicznych zmian w politykach sektorowych. W Danii wspieraniu zrównoważonego rozwoju terytorialnego służy np. rozproszenie szkolnictwa wyższego z dala od dużych ośrodków uniwersyteckich. Inne kraje, jak Norwegia, traktują priorytetowo dostosowanie instrumentów do potrzeb konkretnych obszarów. 

W wielu krajach programy regionalnej pomocy gospodarczej zmodyfikowały systemy fiskalne, które zostały dostosowane w celu zapewnienia większego wpływu, zwiększenia elastyczności i rozszerzenia ukierunkowania sektorowego. 

W Czechach rząd zobowiązał się do uaktualnienia systemu budżetowania podatkowego, aby zmotywować regiony i gminy do wspierania otoczenia biznesu i rozwiązać problem dużej zależności budżetów regionalnych od transferów krajowych.

Portugalia wypracowała zmiany w administracji, które spowodowały przeniesienie części obowiązków i przydzielenie nowych na poziom regionalny i lokalny. W innych krajach przeniesienie obowiązków doprowadziło do „racjonalizacji” polegającej na skoncentrowaniu obowiązków w mniejszej liczbie podmiotów. 

Nastąpiły również zmiany w zakresie koordynacji polityki regionalnej. W Czechach, Szwecji i Szkocji na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym utworzono dodatkowe organy koordynacyjne lub wzmocniono procedury zapewniające koordynację. Z drugiej strony potrzeba racjonalizacji i uproszczenia mechanizmów koordynacji w przypadku Holandii zwiększyła rolę poziomu krajowego.

Zmiany instytucjonalne w szeregu krajów UE miały na celu poprawę skuteczności polityki regionalnej. Wiele inicjatyw wzmacnia zdolności szczebla niższego niż krajowy. Przeprowadzono również tzw. ćwiczenia przyszłościowe, polegające na opracowywaniu scenariuszy przewidujących przyszłe skutki wyzwań terytorialnych oraz reakcje na nie.

Państwa UE przyjęły szeroko rozumiane cele dotyczące zrównoważonego rozwoju i klimatu do krajowych polityk regionalnych, jednak ich interpretacja różni się w praktyce, różnią się także harmonogramy ich realizacji. 

Przykładowo podejście strategiczne w Holandii i Irlandii jest ujęte w ramy koncepcji dobrobytu regionalnego, podczas gdy w Szwecji i Finlandii dostosowane do Celów Zrównoważonego Rozwoju ONZ (SDGs).

Programy pomocy regionalnej w krajach UE są dostosowywane do celów zrównoważonego rozwoju i celów ekologicznych. Instrumenty, które otrzymują finansowanie przyjęły kryteria zgodności z zasadami zrównoważonego rozwoju UE. Należy do nich np. dotacja na rozwój przedsiębiorczości w Finlandii.

W programach pomocy regionalnej służącej tworzeniu proekologicznych przedsiębiorstw i nowych miejsc pracy niektóre sektory lub technologie są uwzględnione jako obszary priorytetowe. Na przykład włoski Fundusz na rzecz Zrównoważonego Wzrostu promuje technologie, które umożliwiają stawienie czoła wyzwaniom społecznym, w tym zmianie klimatu. 

Przykładem wsparcia przedsiębiorstw w zielonej transformacji jest także brytyjski Shared Prosperity Fund, który zapewnia ukierunkowane wsparcie dla MŚP w celu przyjęcia energooszczędnych i niskoemisyjnych technologii.

Źródło informacji: Serwis Samorządowy PAP