Powstaje kompleksowa „Baza Grobów Powstańców Styczniowych”

„W głębi, pod ciemną kolumną kilku splecionych z sobą jodeł, słupem padającego od nich cienia okryty, wznosił się niewysoki pagórek, (…) niby kurhan, widocznie kiedyś rękami ludzkimi usypany i jak cała ta polana niską, w nierówne kępy pogarbioną trawą obrosły.
— Ilu? — z cicha zapytała. 
— Czterdziestu — odpowiedział, głowę znowu odkrył i kroku przyśpieszył”.

Tak brzmi fragment „Nad Niemnem” Elizy Orzeszkowej niezwykle barwnie opisujący moment, kiedy bohaterowie powieści odnajdują mogiłę Powstańców Styczniowych. Choć fabuła słynnego dzieła ma miejsce w latach 80. XIX wieku, to nad wieloma grobami uczestników wielkiego zrywu do dziś panuje aura tajemnicy, czy wręcz niewiedzy. I choć pomimo że władze II Rzeczpospolitej, z marszałkiem Józefem Piłsudskim na czele, otoczyły weteranów z lat 1863-1864 państwową estymą, to do dziś brakuje spójnej i uporządkowanej wiedzy o wszystkich uczestnikach tego niepodległościowego zrywu.

Działania partyzanckie, jakimi cechowało się powstanie, z oczywistych względów nie służą rejestrowaniu uczestników. Nie ma spisów członków powstańczych oddziałów i licznych osób zaangażowanych, czy wspierających. Istnieją zasoby archiwalne, których dotychczas nie przebadano (np. w archiwum w Wilnie). Jest także wiele przypadków, że potwierdzeni w źródłach uczestnicy powstania nigdzie nie mają swoich miejsc pamięci. Dotyczy to także osób straconych w carskich egzekucjach, których nazwiska i miejsca śmierci są znane, ale nie są znane miejsca spoczynku ich szczątków.

Na szczęście dziś w XXI wieku są ludzie, którzy nie zapomnieli o powinności wobec powstańców i wykorzystując możliwości cyfrowego świata, chcą szerzyć wiedzę o losach weteranów oraz żołnierzy poległych w starciach z armią zaborcy. Organizacje społeczne skupione w ramach Federacji Patriotycznej postanowiły zebrać, uporządkować i rozszerzyć bazy danych o grobach bohaterów 1863-1864r. 

„Od 1989 roku wciąż nie zbudowano jednej kompletnej bazy grobów Powstańców Styczniowych. Obecnie znamy 700 miejsc zamieszczonych w różnych bazach danych i ewidencjach prowadzonych przez zobowiązane do tego instytucje. Niestety często niezweryfikowanych, błędnych i zawierających także miejsca pamięci, nie będące grobami – mówi Eugeniusz Gosiewski, koordynator projektu. Jak uzupełnia, 700 to mniej niż pół procenta z 200 tysięcy, która stanowi szacunkową liczbę uczestników Powstania Styczniowego. – Groby mają od 100 do 160 lat, więc wiele z nich zapewne znajduje się w katastrofalnym stanie i wymaga renowacji. Dlatego tak ważne jest stworzenie jednolitego rejestru. Nadchodząca 160. rocznica wybuchu powstania to dobra okazja, by to zrobić” – wyjaśnia Eugeniusz Gosiewski. 

Celem projektu jest stworzenie łatwo dostępnego, internetowego rejestru, który pozwoli zlokalizować groby uczestników Powstania Styczniowego. Każde miejsce spoczynku bohatera lub weterana ma być oznaczone na mapie dzięki współrzędnym GPS. Ponadto każdy punkt ma zawierać zdjęcie oraz informacje o danym powstańcu, bitwach, potyczkach i wydarzeniach związanych z danym miejscem. Chodzi o to, by każdy w swojej okolicy mógł sprawdzić, gdzie leży weteran lub uczestnik walk z lat 1863-1864 oraz jakie wydarzenia powstańcze działy się w okolicy. 

Pierwszym krokiem projektu będzie scalenie, zweryfikowanie i uaktualnienie istniejących baz, przy okazji eliminując z nich błędy. Następnie dzięki gronu historyków, regionalistów oraz lokalnych środowisk dbających o powstańcze mogiły, bazy danych zostaną uzupełnione o nowe informacje i groby dotąd nieujęte w ewidencjach. Każdy z nich zostanie zgłoszony do rejestrów prowadzonych przez zobowiązane do tego instytucje, szczególnie do ewidencji wojewodów w celu objęcia ich opieką państwa polskiego.

„Jest to ambitny cel, ale potrafimy go zrealizować dzięki potencjałowi wielu środowisk z całego kraju, które połączyły siły, tworząc Federację Patriotyczną” – mówi koordynator projektu Eugeniusz Gosiewski. 

W skład Federacji wchodzi wiele organizacji społecznych z całej Polski. Wśród nich między innymi Stowarzyszenie Odra-Niemen ze wszystkimi oddziałami, Kluby Historyczne im. Armii Krajowej zlokalizowane w całej Polsce, Centrum Polskiej Kultury Odra-Niemen-Dniestr, Fundacja Lex Lupus, Fundacja Nie zapomnij o nas, Grupa Rekonstrukcji Historycznej GRYF z Koszalina, Niezależny Światowy Związek Żołnierzy AK w Krakowie, Polskie Towarzystwo Gimnastyczne “Sokół-Świat Pracy” z Tarnowa,  Pilscy Patrioci czy też Fundacja Kochania Poznania. Organizacje te tworzą bardzo pokaźne grono osób, które zajmą się przywracaniem pamięci o Powstańcach Styczniowych.

„Mamy przedstawicieli w każdym regionie Polski. Ufność, że uda nam się zrealizować ten projekt, wzmacnia sieć naszych przyjaciół i współpracowników wśród Polaków mieszkających na kresach dawnej Rzeczypospolitej i wśród Polonii rozsianej po całym świecie” – uzupełnia Eugeniusz Gosiewski. 

Projekt jest finansowany z funduszy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów.

Śledź postępy projektu na Facebooku: facebook.com/patriotycznafederacja oraz na stronie internetowej: powstancystyczniowi.pl

Film prezentujący akcję: https://youtube.com/shorts/Mf2VXoL2I2U?feature=share

Źródło informacji: Federacja Patriotyczna