Jak budować skuteczny system integracji cudzoziemców w Polsce?

Ewaluacja została przeprowadzona w ramach projektu "Kierunki Integracji. Monitoring i ewaluacja działań integracyjnych w Polsce", który był próbą usystematyzowania wniosków oraz określenia kryteriów oceny skuteczności działań integracyjnych prowadzonych w ramach Europejskiego Funduszu na Rzecz Integracji Obywateli Państw Trzecich, czyli odpowiedzi na pytanie "co działa". Celem projektu było m.in. opracowanie modelu wdrażania i budowy potencjału instytucjonalnego instytucji zaangażowanych w integrację imigrantów, a także wypracowanie mechanizmów kontroli i monitoringu zgodności prowadzonych programów ze strategią migracyjną Polski (Polska Polityka Migracyjna) oraz z wytycznymi UE.

Dotychczasowe doświadczenia innych krajów europejskich wskazują na znaczenie udanej integracji migrantów dla powodzenia polityki imigracyjnej oraz utrzymania poparcia społecznego dla otwartości kraju na obecność cudzoziemców. Przez ostatnie siedem lat Polska zdobywała doświadczenia w zakresie najskuteczniejszych form integracji. Kluczową rolę w tym procesie odegrały organizacje pozarządowe, które realizowały projekty, skierowane zarówno do cudzoziemców, jak i do społeczeństwa polskiego. Dobiega końca okres wdrażania Europejskiego Funduszu Integracji Obywateli Państw Trzecich, z którego sfinansowano ogromną część tych projektów. Warto sobie zadać pytanie, w jakim stopniu udało się wykorzystać środki unijne do budowy podstaw efektywnego systemu integracji cudzoziemców w Polsce.

Niewątpliwie w ostatnich latach udało się określić, jakiego typu działania są potrzebne w pierwszej kolejności: nauka języka polskiego, pomoc prawna oraz aktywizacja na rynku pracy. Dzięki dostępności środków unijnych, organizacje pozarządowe w dużej mierze przejęły znaczną część usług na rzecz migrantów, które w innych krajach realizują instytucje państwowe. Jednakże, odkąd w roku 2012 przyjęto rządową strategię migracyjną kraju zaś w roku 2014 weszła w życie nowa ustawa o cudzoziemcach, instytucje państwa w coraz większym stopniu są zainteresowane tym, by działania integracyjne wpisywały się w priorytety polityki migracyjnej państwa. Tym samym rodzi się konieczność bardziej intensywnego dialogu pomiędzy instytucjami państwa a organizacjami pozarządowymi co do kierunków integracji, uwzględniających zarówno potrzeby migrantów, jak i interesy państwa. W ostatnich miesiącach staje się też coraz bardziej jasne, że kwestie imigracji oraz integracji stają się przedmiotem debaty publicznej oraz sporu politycznego. Oznacza to, że dyskusja co do pożądanego kształtu integracji, jej instrumentów oraz oceny efektywności musi uwzględniać szerszy kontekst debaty społecznej, a nie być już tylko domeną ekspertów i praktyków.

Doświadczenia krajów, które wypracowały już mechanizmy integracji imigrantów, pokazują, że skuteczna polityka integracyjna musi opierać się na koordynacji działań zaangażowanych w nią podmiotów oraz ciągłej ewaluacji stosowanych rozwiązań. Tymczasem dotychczasowe działania integracyjne podejmowane w Polsce nadal są systemowo rozproszone i nieskoordynowane, a polu polityki integracyjnej obserwujemy rozproszenie czy dublowanie się przedsięwzięć podejmowanych przez różne instytucje.

W obliczu wyzwań migracyjnych, przed którymi stoimy, ważne jest, aby działania zmierzające do budowy skutecznego systemu recepcji i integracji imigrantów podjęte zostały jak najszybciej, w sposób jak najlepiej przemyślany oraz skoordynowany oraz, aby nasi decydenci nie obawiali się ponoszenia nakładów finansowych na rozwój instytucji ukierunkowanych na integrację cudzoziemców.