Dyskusje o zawodzie księgowego

Ustawa deregulacyjna, znosząca konieczność posiadania nadawanych urzędowo uprawnień do wykonywania niektórych zawodów lub świadczenia usług weszła w życie w 2014 r. i wywołała dosyć żywą reakcją zarówno samych zainteresowanych, jak i wielu odbiorców ich usług. Sytuacja ta dotyczyła również usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych. W ciągu prawie czterech lat rynek zdążył jednak ustabilizować się i okrzepnąć. Po niedługim okresie niepewności co do zachowania się rynku, przedsiębiorcy, korzystając z dostępnych narzędzi, również zaczęli weryfikować kompetencje biur rachunkowych.

Dla środowiska księgowych informacje o próbach powrotu do regulowania usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych są zaskakujące, zważywszy, że nie ma istotnych merytorycznie argumentów uzasadniających przywrócenie zniesionych regulacji, zaś ton niektórych wypowiedzi wręcz deprecjonuje rolę i zawód księgowego. Do zabrania głosu zaprosiliśmy osoby związane zawodowo z rachunkowością, jak również przedstawiciela pracodawców. Liczymy, że ta minidebata rozpocznie szerszą dyskusję o zawodzie i rynku usług księgowych.

Panie profesorze, czy pana zdaniem, w świetle ostatnich publikacji, rola księgowego w Polsce nie zaczyna być deprecjonowana?

Dr hab. Stanisław Hońko, prof. Uniwersytetu Szczecińskiego: Nie można milczeć, gdy neguje się pozycję zawodową i kompetencje polskich księgowych. Mam tu na myśli opinię wyrażoną przez Przewodniczącego Krajowej Rady Doradców Podatkowych, że jedynie doradcy podatkowi mogą zagwarantować należyte wykonywanie obowiązków podatkowych przedsiębiorców, w tym również prowadząc ich księgowość. Opinia ta jest krzywdząca dla dziesiątek tysięcy polskich księgowych, a szczególnie dla właścicieli biur rachunkowych. Przyznanie monopolu na nieomylność jednej grupie zawodowej, kosztem innej, przeczy zasadom wolnorynkowej konkurencji. Nie jest moim celem podważanie kompetencji doradców podatkowych w dziedzinie księgowości. Pragnę jednak zauważyć, że księgowy w dzisiejszych czasach musi przede wszystkim "czuć biznes". Rozliczenie się z zobowiązań podatkowych jest tylko jednym z zadań księgowego. Księgowy nie jest obecnie "wklepywaczem dokumentów" według prostych procedur i przepisów - to bardzo nieaktualny stereotyp. Księgowi dziś są raczej zaufanymi doradcami biznesu, partnerami kierownictwa, wskazującymi ekonomiczne i finansowe konsekwencje decyzji biznesowych. Jest tak również dlatego, że posiadają oni zazwyczaj dobre przygotowanie ekonomiczne. Warto zadać pytanie, dlaczego na egzaminie na doradcę podatkowego nie weryfikuje się umiejętności księgowania, sporządzenia i interpretacji sprawozdania finansowego? Testy i zadania egzaminacyjne dla kandydatów na doradców podatkowych weryfikują przede wszystkim zdolności prawnicze, a nie ekonomiczne. Znajomość przepisów nie jest jedyną kompetencją by być dobrym księgowym. Trzeba rozumieć treść ekonomiczną transakcji i umieć do niej dobrać odpowiednie rozwiązanie księgowe - oczywiście zgodnie z przepisami. Na zakończenie chciałbym wyrazić opinię, że wszelkie inicjatywy uderzające w swobodę działalności gospodarczej, w tym w zakresie usług księgowych, zostaną negatywnie odebrane przez rynek. Czy gospodarka odczuła negatywne skutki deregulacji rynku usług księgowych w Polsce? Czy po 2014 r. znacząco spadła jakość usług księgowych? Nie ma żadnych badań, które by to potwierdziły.

Księgowi, tak jak biegli rewidenci i doradcy podatkowi mają swój Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości. Dyplomowani księgowi, certyfikowani eksperci usług księgowych oraz certyfikowani specjaliści usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych i podatkowych podlegają obowiązkowi ustawicznego doskonalenia zawodowego, a właściciele biur rachunkowych muszą posiadać ubezpieczenie OC w zakresie prowadzonej działalności. Spełniają zatem wymogi, którymi są objęci biegli rewidenci i doradcy podatkowi, ale nie są dla nich konkurencją.

Jak w praktyce wygląda współpraca przedstawicieli zawodów związanych z rachunkowością?

Małgorzata Mazurkiewicz - biegły rewident, dyplomowany księgowy: Działalność trzech grup zawodowych, jakimi są księgowi, biegli rewidenci i doradcy podatkowi zazębia się, ale nie eliminuje. Wszyscy ze sobą współpracują, ponieważ wynika to ze specyfiki każdego z tych zawodów. Księgowi i biegli rewidenci, zajmujący się na co dzień rachunkowością, wiedzą, jak ważne są rozliczenia podatkowe, muszą znać aktualne przepisy podatkowe oraz zmiany w nich oczekiwane i znakomicie poruszają się w tej tematyce. Na bieżąco udzielają zarządom informacji dotyczących aktualnej i prognozowanej sytuacji finansowej firmy, rozliczeń i obowiązków podatkowych. Przy trudnych i zawiłych kwestiach podatkowych sami księgowi proponują skorzystanie z usług doradców podatkowych, którzy spełniają w tym zakresie ważną rolę ekspertów wskazujących przedsiębiorcom bezpieczne i korzystne dla nich rozwiązania, a w razie potrzeby reprezentują ich w postępowaniach podatkowych oraz sprawach sądowych. Doradcy podatkowemu, który nie jest księgowym lub biegłym rewidentem, brakuje jednak wiedzy z rachunkowości, np. o zasadach ujmowania operacji na kontach, ewidencji zdarzeń, kwalifikowaniu kosztów. Jeżeli księgowy nie przedstawi wszystkich istotnych informacji dotyczących zdarzeń, doradca podatkowy nie mający praktyki z zakresu rachunkowości, nie jest w stanie odczytać ich z ksiąg rachunkowych i nie odpowie prawidłowo na pytanie, a w konsekwencji nie rozwiąże problemu. Biegły rewident i księgowy posiada zarówno teoretyczną jak i praktyczną wiedzę z zakresu rachunkowości oraz znajomość przepisów prawa podatkowego. Z doświadczenia wiem, że łatwiej być doradcą podatkowym księgowemu i biegłemu rewidentowi, niż być doradcą podatkowym bez praktyki księgowej albo wsparcia księgowego.

Odbiorcami usług księgowych są przedsiębiorcy, którzy bezpośrednio odczuli efekty ustawy deregulacyjnej i to oni przede wszystkim musieli dostosować się do nowej sytuacji na rynku. Zapotrzebowanie na wykwalifikowanych księgowych cały czas rośnie, świadczą o tym przeprowadzone w 2017 r. badania "Autoportret księgowego" i "Księgowi oczami przedsiębiorców", z których wynika, że tylko 18% respondentów szukało ostatniej pracy dłużej niż 3 miesiące. Nie słychać natomiast głosów za powrotem do regulacji usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych.

Czy jako przedsiębiorca uważa pan, że rynek poradził sobie ze zmianami na rynku usług księgowych, czy jednak należałoby rozważyć "odwrócenie skutków deregulacji"?

Zbigniew Żurek, przewodniczący Rady Pracodawców SKwP, wiceprezes Business Centre Club: Groźba "konfliktu" między doradcami podatkowymi i księgowymi w kontekście kilku ostatnich publikacji nie wróży nikomu niczego dobrego. Przedsiębiorcy, po pierwszych miesiącach zamieszania związanego z deregulacją, zaakceptowali zmiany i dostosowali się do nich. Rozumiem, że każdy by chciał, żeby "dostęp do jego podwórka był utrudniony, ale do cudzego łatwy", ale wskazane byłoby zachowanie zarówno logiki, jak i umiaru w swoich żądaniach. Zwłaszcza dotyczy to tak renomowanych zawodów, jak księgowi i doradcy podatkowi. Księgowi nie są jedynie rejestratorami zdarzeń gospodarczych, dzisiaj są to dogłębnie wykształceni i kompetentni eksperci, uczestnicy kształcenia ustawicznego. Dobrym przykładem może tu być czterostopniowy system certyfikacji zawodowej (od księgowego, poprzez specjalistę ds. rachunkowości i głównego księgowego, do dyplomowanego księgowego), realizowany z powodzeniem przez Stowarzyszenie Księgowych w Polsce. Księgowi to również cenieni doradcy przedsiębiorców w kwestii zarządzania finansami firmy, a co za tym idzie, z ważnym głosem przy podejmowaniu strategicznych decyzji dotyczących rozwoju przedsiębiorstwa. Kwestie podatkowe wchodzą w zakres zarządzania firmą, więc księgowi odpowiadają również na pytania związane z podatkami. Mają bardziej kompleksowe spojrzenie na sprawy firmowe. Natomiast doradcy podatkowi - jako osoby z zewnątrz - rozwiązują w firmie konkretne problemy.

Jak wynika z dotychczasowych wypowiedzi, ani przedsiębiorcy, ani księgowi nie widzą potrzeby powrotu do stanu sprzed deregulacji. Nie ma również powodu do jakichkolwiek zatargów kompetencyjnych między księgowymi i doradcami podatkowymi, a także biegłymi rewidentami. Ich działania to powinna być przede wszystkim współpraca dla dobra przedsiębiorstwa, a nie konkurencja.

Łączy pani najważniejsze zawody związane z rachunkowością. Czy korzystając z wieloletniego doświadczenia, uważa pani, że doradcy podatkowi mogą w pełni prowadzić księgi rachunkowe?

Monika Iwaniec - biegły rewident, doradca podatkowy, dyplomowana księgowa, audytor wewnętrzny, międzynarodowy specjalista inżynierii finansowej, doktorantka na wydziale prawa, wykładowca, właścicielka kancelarii prawno-podatkowej: Z punktu widzenia przepisów ustawy o doradztwie podatkowym - doradcy podatkowi mogą prowadzić księgi rachunkowe, ale uważam, że nie posiadają oni ani wystarczających podstaw teoretycznych dotyczących zasad księgowania ani doświadczenia. Może, gdybyśmy rozmawiali o formach uproszczonych, czyli ryczałcie, książkach przychodów i rozchodów, to istnieje możliwość, że doradcy sobie poradzą. Jednak jeżeli mówimy o pełnej księgowości, to uważam, że ktoś kto jest doradcą podatkowym, ale nie ma wykształcenia księgowego, nie poradzi sobie z obowiązkami księgowymi. Różnice między doradcami - radcami a doradcami - księgowymi czy audytorami sprowadzają się do kluczowego czynnika, jakim jest wiedza połączona z praktyką oraz procesowym rozumieniem biznesu a tym samym umiejętnością odtwarzania schematów działania pełnych kompletów normatywnych. To taka różnica jaka występuje między górnikiem zjeżdżającym pierwszy raz pod ziemię a takim, który już był tam tysiąc razy i zna wszystkie zasady obowiązujące w pracy na i pod ziemią.

Możemy wyróżnić trzy kategorie doradców podatkowych: doradca podatkowy - radca prawny, doradca podatkowy - księgowy, który wcześniej był księgowym, ale rozszerzył swoje kompetencje uzyskując uprawnienia doradcy podatkowego oraz doradca podatkowy - biegły rewident. Te dwie grupy (doradca podatkowy - księgowy i biegły rewident) mają w 100% praktykę w rachunkowości.

Najlepszym miejscem, w którym możemy zaobserwować różnice, są sądy. Wykonując zadania biegłego sądowego często doświadczam spotkania się ze sobą dwóch "obozów" - księgowych z praktyką i rozumieniem kategorii księgowych w ujęciu ekonomicznym oraz radców prawnych - doradców, którzy w sprawach sądowych stosują w swoim wnioskowaniu najczęściej wykładnię językową oraz podejście cywilistyczne. Rozmawiamy wtedy o tym samym, ale w dwóch różnych językach, w efekcie czego występują istotne spory interpretacyjne. Na przykład: w księgowości mówimy o wartości godziwej, ponieważ taka kategoria jest użyta w ustawie o rachunkowości, natomiast radca prawny będący doradcą podatkowym będzie posługiwał się częściej pojęciem "wartości zbywczej", ponieważ występuje ono w kodeksie spółek handlowych. W ślad za tym pojawiają się różnice w klasyfikacji i kalkulacji wartości godziwej np. przy wycenie przedsiębiorstw. Jedni zaliczą wartość długu do wyceny, a drudzy nie.

Doradca - księgowy potrafi myśleć kompleksowo a zarazem przekrojowo, łączy ze sobą wiele obszarów prawa, analizuje ustawę o podatku dochodowym, ale również uwzględnia konsekwencje w VAT, podatkach lokalnych i innych. Większość radców prawnych posiada określone specjalizacje i zazwyczaj tylko w tych obszarach się porusza, natomiast księgowy zna cały szereg powiązanych ze sobą obszarów i w przypadku potrzeby zgłębienia - nie nauki od podstaw - docieka tylko szczegółów. Praca zespołowa w działach finansowych i łączenie różnych kompetencji - wiedza osoby z dorobkiem prawniczym, w połączeniu ze współpracą z księgowym - tworzy efekt synergii. Nie mamy w życiu tyle czasu, żeby być ekspertem we wszystkim czy to z prawa pracy, z prawa finansowego, czy z prawa podatkowego, z księgowości, z przekształceń, z wyceny - w związku z tym różnorodność osób będących w zespołach finansowo-księgowych przynosi zdecydowanie pozytywne efekty dla właścicieli firm. Zespół oparty na filarach różnych kompetencji i wzajemnej współpracy potrafi przewidzieć ryzyko, nadchodzące zmiany i szybko zareagować, dostosować politykę czy też strategię do danej sytuacji. Firma nie traci wtedy czasu na poszukiwanie specjalistów do danej nietypowej sytuacji, tylko skupia się na rozwijaniu swojego zespołu wewnątrz firmy. Doradcy podatkowi - księgowi są i staną się w przyszłości w większym wymiarze częścią struktur zarządzania ryzykiem biznesowym: współpracy przy projektowaniu i uruchomieniu procesów zarządczych i kontrolnych; współpracy z innymi liderami biznesu, nie będą tylko "dostarczycielami" sprawozdań, informacji i opinii. Planowanie przyszłego ryzyka wykroczy poza oszacowanie podatku. Specjaliści podatkowi muszą spojrzeć poza obszar podatkowy, pogłębić zrozumienie organizacji i poszerzyć zrozumienie środowiska biznesowego. A to wszystko związane jest z bezpośrednim uczestnictwem w tych procesach. W niektórych krajach część prac podatkowych jest już rutynowo rozwiązywana przez prawników. Ale zauważalny jest trend niwelacji różnic między profesjonalistami podatkowymi z wykształceniem prawniczym i profesjonalistami z wiedzą rachunkową. Różnice te mocno się zacierają, ponieważ księgowi wiedzą, że muszą być na bieżąco w zakresie zmian w ustawach, poszerzają swoją wiedzę o obszary poza księgowe. Uważam, że księgowi lepiej radzą sobie w wyjaśnianiu strategii finansowej, w zarządzaniu sprzecznymi oczekiwaniami zainteresowanych stron zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz organizacji. Różnorodność kompetencji, budowanie zespołów osób z różnymi umiejętnościami jest przyszłością firm, a nie zastępowanie jednych drugimi.

Stowarzyszenie Księgowych w Polsce jest organizacją zrzeszającą osoby związane zawodowo z rachunkowością. Jej członkami są księgowi, ale także biegli rewidenci i doradcy podatkowi. Działalność edukacyjna SKwP obejmuje nie tylko kształcenie księgowych na różnych poziomach zawodowych, ale także kursy dla kandydatów na biegłych rewidentów oraz dla kandydatów na doradców podatkowych. Stowarzyszenie prowadzi również seminaria obligatoryjnego doskonalenia zawodowego dla biegłych rewidentów oraz szkolenia dla innych grup zawodowych, chcących podnieść swoje kwalifikacje. Organizacja widzi potrzebę łączenia różnych umiejętności i zdobywania nowych kompetencji przez osoby związane zawodowo z rachunkowością, aby zaspokoić rosnące zapotrzebowanie rynku na wykwalifikowanych specjalistów.

Szczycące się ponad 110-letnią historią Stowarzyszenie Księgowych w Polsce od dziesięcioleci dba o wysokie kwalifikacje i etyczne postępowanie swoich członków. Absolwenci kursów prowadzonych w autorskim systemem czterostopniowej certyfikacji zawodu księgowego, a także certyfikowani eksperci usług księgowych oraz certyfikowani specjaliści usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych i podatkowych są bardzo cenieni na rynku.