Uszczelnianie systemu podatkowego – sukces czy porażka?

Konferencja rozpoczęła się przedstawieniem członków Zarządu Śląskiego Oddziału Krajowej Izby Doradców Podatkowych przez jego przewodniczącą Marzenę Ćwioro. Powitania gości dokonał Piotr Maciejewski, wiceprzewodniczący Zarządu tego Oddziału. O oficjalne i uroczyste otwarcie konferencji poproszony został przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych Adam Mariański. Podkreślił on, że ważny jest zarówno temat przewodni, jak i temat szczegółowy tej konferencji. Wskazuje on bowiem rolę doradcy podatkowego, a także nawiązuje do aktualnych ważnych procesów, jak uszczelnianie systemu podatkowego.

„Uszczelnianie systemu podatkowego jest bardzo istotne, ale nie może odbywać się z naruszeniem zasad konstytucyjnych - stwierdził prof. Adam Mariański. - Dzisiejsza konferencja jest kontynuacją dyskusji na temat tego gdzie są granice uszczelniania i w jaki sposób należy przestrzegać praw podatnika podczas tych procesów” – stwierdził przewodniczący Krajowej Rady Doradców Podatkowych.

Następnie głos zabrał Filip Świtała, wiceminister finansów. Stwierdził on, że według statystyk Komisji Europejskiej luka w VAT w 2015 r. wynosiła w Polsce 24,5 proc. co oznacza, że ok. 40 mld zł nie wpłynęło do budżetu. Natomiast według już w miarę pewnych szacunków za 2017 r. luka ta była już na poziomie tylko 14 proc. „Zmniejszyliśmy tę lukę o ponad 10 punktów proc. Mamy potwierdzenie, że kierunek +zero tolerancji dla złodziejstwa jest słuszny+” - podkreślił Filip Świtała. Przedstawiając działania uszczelniające przypomniał, że istotne znaczenie miało wprowadzenie w 2016 r. tzw. pakietu paliwowego, czego wynikiem był wzrost sprzedaży legalnego paliwa. Istotne skutki w zakresie zwalczania oszustw przyniosło też wprowadzenie comiesięcznego raportowania JPK, bowiem znacząca część nieprawidłowości została natychmiast wykryta. „W kwietniu 2017 r. wprowadziliśmy system monitorowania przewozów towarów wrażliwych, który jest wciąż ulepszany. Każdy z takich importowanych do Polski towarów będzie widoczny na ekranie komputera inspektora, który będzie mógł zobaczyć jak przebiega ten transport - poinformował Filip Świtała. - W 2018 r. kontynuując działania uszczelniające wprowadziliśmy system teleinformatyczny STIR i Split payment” – podkreślił wiceminister finansów. „STIR był bardzo krytykowany, ponieważ organy skarbowe mogą podatnikowi zablokować konto. Zdajemy sobie sprawę z tego, że to narzędzie kontrowersyjne, ale jednak konieczne” - podkreślił Filip Świtała. Dodał, że STIR pomaga przy pomocy algorytmów wyłapać pewne nieprawidłowości i firmy wysokiego ryzyka. Podkreślił, że z kolei split payment daje nabywcom towarów komfort, bo płatność w tej formie nie rodzi po ich stronie odpowiedzialności za VAT.

Maciej Żukowski, dyrektor Departamentu Podatków Dochodowych w Ministerstwie Finansów przedstawił kwestię uszczelniania systemu podatkowego w podatkach dochodowych stwierdzając, że jest to sukces Ministerstwa Finansów. Podkreślił, że jednak niestety w podatkach dochodowych nie można reagować tak szybko jak w VAT. „Zebrane na 8 listopada br. dane pokazują, że rok do roku w podatkach dochodowych jesteśmy lepsi w ściągalności o ponad 16,3 mld zł czyli o ok. 15, 5 proc.” – poinformował Maciej Żukowski. Wyjaśnił, że nie do przecenienia jest tu wzrost gospodarczy, który jest na poziomie 5 proc., co oznacza, że działania uszczelniające to ok. 11 proc. Stwierdził, że działania te nie są niczym wyjątkowym, bo wszystkie państwa, które chcą walczyć o dochody je wprowadzają. Działania te mają nie tylko cel fiskalny, poprawiający wpływy budżetowe, ale też poprawiają konkurencyjność uczciwych podatników.

Maciej Żukowski poinformował, że Ministerstwo Finansów w 2019 r. ma zamiar przedłożyć projekty 3 ustaw podatkowych, regulujących podatki dochodowe: prosty PIT dla „Kowalskiego” nie prowadzącego działalności gospodarczej, ustawę o podatku dochodowym przedsiębiorców z każdą możliwą formą prawną oraz ustawę o opodatkowaniu zysków pasywnych: dywidend, odsetek czyli zysków z już zgromadzonego kapitału.

Prof. dr hab. Jadwiga Glumińska-Pawlic, kierownik Katedry Prawa Finansowego na WPiA UŚ w swoim wystąpieniu na temat „Konsolidacji aparatu skarbowego jako instrumentu uszczelniania systemu podatkowego” dokonała wstępnej oceny funkcjonowania Krajowej Administracji Skarbowej podkreślając, że czas pokaże, czy organy KAS stanowić będą nowoczesną i przyjazną dla podatników i przedsiębiorców administrację, sprawnie pobierającą daniny publiczne i dbającą o bezpieczeństwo finansowe państwa oraz czy wprowadzone zmiany mają wpływ na ograniczenie kosztów jej funkcjonowania, także poprzez ograniczenie liczby stanowisk kierowniczych. „Aktualny wzrost wpływów budżetowych wskazuje, że konsolidacja aparatu skarbowego przynosi pozytywne wyniki, a stosowane przez nią przynajmniej niektóre nowe instrumenty uszczelniają system podatkowy. Ale dobra administracja to także dobrze opłacana administracja” – podkreśliła prof. Glumińska-Pawlic. Trudno jednak jeszcze ocenić, czy funkcjonowanie KAS faktycznie pozwoli na uniknięcie podejmowania działań uciążliwych dla podatników i przedsiębiorców.

Przeciwdziałanie wyłudzeniom podatku VAT (analiza na podstawie wyników kontroli NIK za okres 1.01.2016-30.06.2017 r.) przedstawił dr Maciej Berek, wicedyrektor Departamentu Budżetu i Finansów w Najwyższej Izbie Kontroli. Poinformował on, że dochody z VAT w roku 2017 r. stanowiły 49,7% dochodów podatkowych budżetu państwa. Podkreślił, że skala luki w dochodach z VAT w Polsce to 35-55 mld zł, a luka podatkowa w dochodach z VAT w krajach Unii Europejskiej to ok. 152 mld euro. Podkreślił, że wyniki wcześniejszych kontroli ujawniły, iż w latach 2013-2015 na szeroką skalę występowało zjawisko wyłudzania VAT, nasiliło się wykorzystywanie fikcyjnych faktur, a najgroźniejsze były tworzone przez oszustów struktury, by pozorować dostawy wewnątrzwspólnotowe, niewystarczająca była skuteczność administracji podatkowej i skarbowej w zwalczaniu oszustw związanych z VAT. W latach 2013-2015 na wysokim poziomie utrzymywała się luka podatkowa w VAT. NIK alarmowała o działania reformujące system podatkowy i wprowadzenie stosownych rozwiązań. Celem kontroli za okres od 1 stycznia 2016 r. do 30 czerwca 2017 r. było ustalenie czy organy podatkowe skutecznie i rzetelnie przeciwdziałały wyłudzeniom podatku VAT? Stwierdzono, że Minister Finansów prawidłowo wyznaczył naczelnikom urzędów skarbowych zadania w zakresie: rejestracji nowych podatników VAT, monitoringu podatników, dokonywania zwrotów podatku VAT, wykreślania podmiotów z rejestru podatników VAT. NIK analizował skuteczność działań podległych jednostek oraz rzetelność zasadności zwrotów VAT. Ważne, że nie stwierdzono długotrwałego i nieuzasadnionego wstrzymywania należnych zwrotów. „W podsumowaniu ogólnym NIK stwierdził, że Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie oceniła poprawę skuteczności działania aparatu skarbowego w zapobieganiu wyłudzeniom VAT rzetelnie rozpoznawano zagrożenia, konsekwentnie wdrażano zmiany mające na celu przeciwdziałanie wyłudzeniom VAT i rozbudowywano narzędzia informatyczne” – stwierdził dr Maciej Berek.

Dr Agnieszka Franczak (UE Kraków) przedstawiła konsekwencje implementacji dyrektywy ATA w zakresie: kosztów finansowania dłużnego, przepisów ogólnych przeciwko unikaniu opodatkowania, zagranicznych spółek kontrolowanych oraz exit tax. Zdaniem dr Franczak rozwiązania przyjęte w związku z implementacją dyrektywy z pewnością przyczynią się do uszczelnienia systemu podatkowego. Niebezpieczna jest jednak nadregulacja przybierająca formę wprowadzania przy okazji implementacji dyrektywy ATA do polskiego prawa rozwiązań bardziej restrykcyjnych niż wymaga tego sama dyrektywa. Wśród rozwiązań przyjętych w związku z implementacją dyrektywy nie brakuje rozwiązań nieprecyzyjnych, niejasnych, uderzających w wolność gospodarczą, a nawet w przypadku exit tax - narażających nas na konflikt z organami unijnymi. Dr Agnieszka Franczak podkreśliła, że nowe przepisy zostały napisane trochę za szybko, mimo że termin na ich implementacje pozwalał lepiej przygotować się do proponowanych rozwiązań. Polski ustawodawca postanowił jednak jak najszybciej zamknąć zidentyfikowane kierunki optymalizacji.

„Mechanizm podzielonej płatności – kolejne narzędzie do przeciwdziałania wyłudzeniom podatku VAT” – to temat wystąpienia Dariusza M. Malinowskiego, doradcy podatkowego. Zwrócił on uwagę na fakt, że zapłata kwoty VAT na rachunek innego podatnika niż dostawca rodzi odpowiedzialność solidarną tego podatnika za VAT należny z tej transakcji, do wysokość otrzymanej kwoty. Podkreślił jednak, że zwrot kwoty lub przelanie jej na rachunek VAT dostawcy wyłącza tę odpowiedzialność. Dariusz M. Malinowski wskazał, że o zastosowaniu split payment decyduje nabywca. Dobrowolność stosowania tego mechanizmu oznacza również, że można ją stosować w sposób wybiórczy, czyli nie każda faktura musi być uregulowana z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności – nabywca decyduje, którą fakturę zapłaci z zastosowaniem tego mechanizmu i wobec którego dostawcy go zastosuje. Wskazał, na ograniczenie możliwości wyłudzeń, szczególnie w zakresie zwrotów, na utrudnienie możliwości „znikania” podmiotów wraz z podatkiem. Podkreślił, że skutkiem tego rozwiązania jest nadzór fiskusa nad częścią obrotu przypadającego na podatek VAT. Wskazał jednak na możliwe zagrożenie pogorszeniem płynności finansowej u wybranych podatników – zamrożenie do 23% obrotów. Oceniając działania uszczelniające Dariusz M. Malinowski stwierdził, że z uznaniem trzeba przyjąć takie działania, które zmierzają do zatrzymania podatków w Polsce.

Dr Krzysztof Radzikowski (UW) zaprezentował temat „Czy zmiany legislacyjne z lat 2016-18 uszczelniające podatek od towarów i usług okażą się skuteczne?” Stwierdził, że JPK nie zawiera mechanizmu przeciwdziałania i wyraził obawy, czy organy skarbowe nie zostaną zarzucone nadmiarem informacji, czy wśród niech nie zginą te najistotniejsze? Podkreślił, że JPK traktuje jako preludium do systemu STIR. „To on uderza w oszustów. Jedynym czego boja się oszuści to utrata kontroli nad środkami finansowymi. STIR odpowiada na tę potrzebę, to on uderza w oszustów, pozwalając na skuteczne zablokowanie tych środków – podkreślił dr Radzikowski. - Istnieje obawa jednak, ze system STIR zastosowany wobec przypadkowego podmiotu może oznaczać jego śmierć biznesową” – dodał dr Krzysztof Radzikowski.

Dr Paweł Mikuła, doradca podatkowy zaprezentował temat „Gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy w uszczelnianiu VAT? Kilka uwag na temat zmian legislacyjnych”. Przedstawił katalog wszystkich zmian w ramach pakietu uszczelniającego. Odniósł się do nich pod kątem ich charakteru, poddając ocenie czy jest on uszczelniający, obciążający, doprecyzowujący, ochronny, upraszczający itp. Jego zdaniem tylko część tych regulacji miała charakter uszczelniający. Zwrócił uwagę na fakt, ze przesłanki odmowy rejestracji są bardzo pojemne i przepisy nie przewidują procedury, która by pozwalała dyskutować z takim rozstrzygnięciem. Podkreślił, że część zmian głęboko ingeruje w prawa człowieka i obywatela i nie przewiduje wystarczających instrumentów ochrony a także przynosi zwiększenie swobody działania organów podatkowych. Poinformował, że w okresie od listopada 2015 r. do września 2018 r. wprowadzono 28 zmian ustawowych w obszarze opodatkowania VAT, z czego do wzrostu dochodów z VAT prowadzi: 22 zmiany, charakter uszczelniający ma 21 zmian, doprecyzowujący: 4 zmiany i liberalizujący: 1 zmiana. Jego zdaniem brak jest zmian upraszczających, wzmacniających ochronę podatnika, odformalizowania, obniżenia podatku. „Proces uszczelniania systemu VAT przesunął ośrodek +decyzyjny+ ze stanowienia prawa na stosowanie prawa” - stwierdził dr Mikuła.

Dr Mariusz Cieśla, doradca podatkowy przedstawił temat „Exit Tax w świetle Dyrektywy ATA”. 12 lipca 2016 r. Przypomniał, że Rada Unii Europejskiej wypełniając zalecenia OECD zawarte w planie działania BEPS wprowadziła w życie Dyrektywę 2016/1164 ustanawiającą przepisy mające na celu przeciwdziałanie praktykom unikania opodatkowania, które mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rynku wewnętrznego (Dz. U. UE L 193 z 19.7.2016) zwaną Dyrektywą ATA. Zgodnie z dyrektywą ATA, podatki od niezrealizowanych zysków kapitałowych mają na celu zapewnienie, aby w przypadku przeniesienia przez podatnika aktywów lub rezydencji podatkowej poza jurysdykcję podatkową danego państwa, państwo to mogło opodatkować wartość ekonomiczną ewentualnych zysków kapitałowych osiągniętych na jego terytorium, chociaż zyski te nie zostały jeszcze zrealizowane w chwili dokonania zmiany jurysdykcji podatkowej. Poinformował, że zapisy dyrektywy wyznaczają minimalny poziom ochrony, a dyrektywa nie wyklucza stosowania przepisów krajowych lub postanowień umownych służących zapewnieniu wyższego poziomu ochrony krajowych baz podatkowych w odniesieniu do opodatkowania osób prawnych. „Państwa członkowskie nie mogą więc powoływać się na dyrektywę przy ustanawianiu przepisów krajowych skierowanych do osób fizycznych, choć mogą takie przepisy ustanawiać zgodnie ze swobodą kształtowania swojego systemu prawnego. Muszą one jednak pozostawać w ramach określonych przez Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności mając na uwadze art. 49 TFUE nakazujący zniesienie ograniczeń w swobodzie przedsiębiorczości” – stwierdził dr Cieśla. Oceniając zmiany dr Cieśla stwierdził, że wprowadzenie podatku od wyjścia mieści się w założeniach planu BEPS oraz w dyrektywie ATA. Dotyczy to jednak osób prawnych, a nie osób fizycznych, co niestety zaistniało w Polsce. To zaś sprawia, że jeśli chodzi o osoby fizyczne nie wymienione w dyrektywie ATA, przepisy polskie będą niezgodne z prawem unijnym, bo nakładają ograniczenia na swobodę przedsiębiorczości.

Dr Karol Piech, przedstawiciel KAS przy Ambasadzie RP w Berlinie, radca Ambasady ds. współpracy celno-skarbowej zaprezentował temat „Pakiet paliwowy VAT. Próba oceny regulacji”. Rozwiązania te uznał za bardzo ważne w uszczelnianiu systemu podatkowego.

Prowadzący konferencję Piotr Maciejewski, wiceprzewodniczący Śląskiego Oddziału KIDP zaprezentował zasady akcji Start Biznes oraz zaprosił wszystkich nowych, młodych przedsiębiorców do zainteresowania akcją KIDP i korzystania z pomocy doradców podatkowych w ramach tej akcji. „Dobry start to szansa aby uchronić przedsiębiorców przed nieprawidłowościami a budżet przed uszczupleniami”- podkreślił Piotr Maciejewski.

Konferencję zakończył panel dyskusyjny, w którym udział wzięli: dr Agnieszka Franczak, dr Krzysztof Radzikowski, dr Mariusz Cieśla, dr Paweł Mikuła, Dariusz M. Malinowski i dr Karol Piech. Dr Agnieszka Franczak oceniła zmiany jako sukces, ale jej zdaniem wniosły one za dużo restrykcji. Dr Paweł Mikuła ocenił je na 4 plus, zwracając uwagę na ich efektywność i bezprecedensową szybkość. Dr Karol Piech stwierdził, że z punktu widzenia budżetu jest to niekwestionowany sukces. Podkreślił, że niemieccy partnerzy są zainteresowani naszymi regulacjami, bo Unia Europejska stoi przed wielkimi wyzwaniami. Dr Mariusz Cieśla także ocenił zmiany jako pozytywne z punktu widzenia budżetu podkreślił jednak, że dla podatników i ich pełnomocników przyniosły one wiele komplikacji. Dyskusję zakończył Dariusz M. Malinowski ciekawym apelem, stwierdzając, że potrzeba nam stabilizacji i wyłączenia spraw finansowo-podatkowych z bieżącej walki politycznej. „Cel powinien nas łączyć a nie dzielić” – podkreślił Dariusz M. Malinowski.

Padały też pytania i stwierdzenia z sali. Głos w dyskusji, który z pewnością zasługuje na uwagę to podkreślenie roli doradców podatkowych we wdrożeniu tych wszelkich zmian - „Sukcesem jest to, że to my, doradcy podatkowi wprowadziliśmy te zmiany w życie i daliśmy radę”.

„Ocena wprowadzonych zmian na 4 plus, która wynika z dzisiejszej konferencji i dyskusji panelowej, to dobra ocena” – podkreśliła Marzena Ćwioro, przewodnicząca Śląskiego Oddziału KIDP kończąc konferencję.

Tegoroczną edycję konferencji wraz z wydaną okolicznościową monografią na ten temat z pewnością należy zaliczyć do udanych. Było to wydarzenie z dużą dawką wiedzy, popartej przemyśleniami, burzliwą dyskusją i refleksją na przyszłość.