Fibromialgia: co to jest i jak się ją diagnozuje

Dominującym objawem jest ból mięśniowo-stawowy. Kolejną charakterystyczną cechą jest też przewlekłe zmęczenie. Ilość snu nie ma znaczenia: chory budzi się rano i nie czuje, żeby sen przyniósł wypoczynek. W medycynie określa się to jako tzw. nieodświeżający sen. Pacjenci mogą również skarżyć się na rodzaj przymglenia umysłu, „brain fog”. Są więc kierowani do psychologów i psychiatrów. Niektórzy cierpiący na fibromialgię mają objawy zespołu niespokojnych nóg. Oprócz bólu mięśni i stawów może występować nasilający się lęk, objawy obniżenia nastroju; wielu pacjentów ma rozpoznaną depresję. 

Każdy dzień staje się dla chorej czy chorego wyzwaniem. Budzi się zmęczony, odczuwa ból, rozdrażnienie, ma trudności z koncentracją, zapamiętywaniem. W tej sytuacji albo trafia do bardzo wielu specjalistów albo próbuje pokonywać sam codzienne trudności, chowa się unikając kontaktów, wysiłku „wyjścia do ludzi” i udaje, że nic się nie dzieje. W większości fibromialgia, podobnie jak i większość chorób reumatycznych, dopada kobiety.

Dlaczego tak boli?

"Objawy mogą wynikać z predyspozycji lub wcześniejszych czynników inicjujących, którymi mogą być: przewlekły stres, infekcje, obciążenie psychiczne. Powstanie objawów fibromialgii wiąże się z  nieprawidłową neurotransmisją, głównie dotyczącą serotoniny, co powoduje zwielokrotnienie odczuwania bólu. Szczególnie zwraca się uwagę na mechanizm tzw. hipersensytyzacji ośrodkowej, którą można opisać jako zwiększoną wrażliwość na ból z tendencją do jego chronifikacji, czyli przewlekłości" -  tłumaczy dr Maria Maślińska, zastępca kierownika Kliniki Wczesnego Zapalenia Stawów z Narodowego Instytutu Geriatrii Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie.

Dlaczego dochodzi do rozwoju takich problemów? Na pewno jeszcze tego nie wiemy.

"Z fibromialgią nie musimy się urodzić,  a jej objawy wystąpią w określonym momencie życia pod wpływem czynników środowiskowych czy stresu. Jednak są też badania wskazujące na pewne predyspozycje do bardziej intensywnego odczuwania bólu. Były prace opisujące większe ryzyko rozwoju zespołów bólu przewlekłego, fibromialgii u dzieci matek, u których rozpoznawano depresję" – wyjaśnia specjalistka.

Fibromialgia „lubi” towarzystwo

Fibromialgia może towarzyszyć i często towarzyszy różnym innym chorobom, np. reumatoidalnemu zapaleniu stawów (RZS) czy zespołowi Sjögrena (red.: choroba o podłożu autoimmunologicznym - organizm wytwarza przeciwciała przeciwko własnym białkom. Zmiany, do których dochodzi w przebiegu zespołu Sjögrena to zapalenie i uszkodzenie gruczołów wydzielania zewnętrznego, głównie łzowych i ślinowych oraz może dojść do zmian zapalnych w wielu układach i narządach).

Reumatolodzy nie traktują fibromialgii jako dodatku, lecz jako istotną chorobę mającą wpływ również na przebieg i ocenę aktywności innych chorób szczególnie przebiegających z objawami mięśniowo-szkieletowymi. 

Objawy fibromialgii

• Uogólniony ból,
• Przewlekłe zmęczenie,
• Zaburzenia snu (trudności z zasypianiem, wybudzanie się w nocy),
• Bóle krocza,
• Bóle podbrzusza,
• Bóle głowy,
• Ból stawów skroniowo-żuchwowych,
• Zespół jelita wrażliwego,
• Zespół niespokojnych nóg,
• Zaburzenia  koncentracji,
• Depresja.

Na co lekarz powinien zwrócić uwagę przy stawianiu rozpoznania? 

Przede wszystkim na rozszerzanie się, uogólnianie się bólu odczuwanego zarówno w górnej jak i w dolnej części ciała oraz po obu stronach ciała. Pacjent, u którego podejrzewa się fibromialgię, powinien wypełnić specjalny kwestionariusz opracowany na podstawie opracowanych kryteriów rozpoznania.

Zawiera on pytania o lokalizację bólu (regiony: głowy, obręczy barkowej, brzucha, klatki piersiowej, pleców, kończyn górnych, dolnych, bioder). Są w nim też zawarte pytania, czy pacjent odczuwa zmęczenie, czy ma problem z brakiem odświeżającego efektu snu, czy odczuwa obniżenia nastroju, ma objawy depresji, czy zaburzenia poznawcze. Wypełniający ocenia też natężenie tych objawów – od łagodnych po bardzo, według niego, nasilone.

Zakłada się przed przystąpieniem pacjenta do wypełniania  kwestionariusza, że dolegliwości powinny trwać minimum trzy miesiące, co spełnia kryteria przewlekłości. Lekarz na podstawie odpowiedzi i przyznanej im punktacji podlicza ilość punktów dotyczących dwóch głównych elementów – indeksu rozpowszechnienia  bólu (WPI-Widesperad Pain Index) oraz wskaźnika nasilenia objawów (SSS, symptoms severity scale).

Jeśli pacjent ma ustaloną liczbę punktów w tych dwóch elementach, lekarz, niezależnie od innych wcześniej rozpoznanych chorób, może rozpoznać fibromialgię. Warunkiem jest wykluczenie innych przyczyn bólu. 

"My, reumatolodzy, poszukujemy cech zapalenia - badamy stawy, czy nie ma obrzęku, zwiększonej ich ciepłoty, bólu, oceniamy za pomocą badania, czy występuje osłabienie mięśni, patrzymy na zmiany skórne, naczyniowe i wiele innych cech procesu zapalnego również odzwierciedlających się nieprawidłowymi wynikami badań laboratoryjnych i obrazowych. W przypadku fibromialgii nie znajdziemy i nie spodziewamy się odchyleń w badaniach laboratoryjnych i nie ma swoistych dla tej choroby markerów immunologicznych. Nierzadko zlecamy jednak badania, by wykluczyć inne przyczyny objawów i współistnienie innych chorób" – wyjaśnia specjalistka.

Stąd też zlecana jest m. in. morfologia krwi, sprawdzenie stężenia hormonów tarczycy, stężenia witaminy D czy żelaza, zwłaszcza że niedokrwistość oraz niedobory żelaza i witaminy D mogą również być przyczyną wielu z wymienionych objawów.

"Kluczowy zawsze jest wywiad z pacjentem nie tylko na temat charakteru dolegliwości i przebiegu jego historii medycznej, ale też pogłębiony wywiad rodzinny dotyczący szczególnie chorób przewlekłych i nowotworowych" - tłumaczy dr Maria Maślińska.

W przypadku pacjentek w wieku menopauzalnym objawy mogą wskazywać na  powiązanie występujących objawów z menopauzą i wówczas może okazać się konieczna kontrola ginekologiczno-endokrynologiczna. Reumatolodzy nierzadko proszą o pomoc ginekologa, bo chcą wyjaśnić, czy  dolegliwości bólowe z obszaru krocza, bóle podbrzusza,  nie wynikają ze zmian w narządzie rodnym pacjentki. U chorych po 45. roku życia należy pamiętać o ocenie czynników ryzyka osteoporozy i zlecić badanie gęstości kości. 

"Czasami, więc rozpoznajemy fibromialgię jako chorobę główną, a czasami spełnienie kryteriów dla rozpoznania fibromialgii pozwala nam ją rozpoznać jako chorobę dodatkową" – wyjaśnia dr Maślińska.

Chorzy na fibromialgię często pielgrzymują do wielu specjalistów: od lekarza pierwszego kontaktu poprzez psychologa, psychiatrę po ortopedę i reumatologa oraz ginekologa.

Lekarze w Europie i USA powinni posługiwać się kryteriami klasyfikacyjnymi opublikowanymi w 2016 r. przez Amerykańskie Kolegium Reumatologów (ACR) oraz Europejski Związek Stowarzyszeń na Rzecz Reumatologii (EULAR). Obecnie przy stawianiu rozpoznania zrezygnowano z koncepcji tzw. punktów spustowych. Badając pacjenta, lekarz do niedawna miał za zadanie ucisnąć ustalone punkty (różne schematy, ilość miejsc) i generował ból. Badając pacjenta rano i wieczorem, zauważono jednak, że punkty te nie muszą być stałe i ból wcale nie musi się powtórzyć. Tym samym rano lekarz postawiłby rozpoznanie fibromialgii, a była możliwość, że wieczorem już nie.

Wkrótce opublikujemy artykuł na temat opcji leczenia fibromialgii.

Beata Igielska, zdrowie.pap.pl

Źródło informacji: Serwis Zdrowie