Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gospodarczego w sprawie wprowadzenia emerytur stażowych oraz zachowania pomostowych

Emerytura stażowa umożliwia osobie ubezpieczonej w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych przejście na emeryturę przed osiągnięciem tzw. ustawowego wieku emerytalnego. Wiek ten wynosi obecnie 60 lat dla kobiet oraz 65 lat dla mężczyzn. Warunkiem uzyskania świadczenia jest spełnienie warunku stażowego, czyli w pewnym uproszczeniu przepracowanie odpowiedniej liczby lat. Możliwość przejścia na emeryturę stażową nie oznacza oczywiście, że automatycznie wszyscy uprawnieni będą z niej korzystać, nie dla wszystkich zresztą byłaby ona opłacalna. 

Przedsiębiorców natomiast interesuje sytuacja na rynku pracy, w tym wypadku ściśle związana z kwestiami demograficznymi. Istnieje prawdopodobny scenariusz, w którym odpływ pracowników przechodzących na emerytury stażowe, powoduje lukę zatrudnienia, a tym samym rosnące koszty pracy.

Pomysł emerytur stażowych nie jest nowy. Po raz pierwszy “Obywatelski projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz o zmianie niektórych ustaw” wpłynął do Sejmu 30 września 2021 r. z inicjatywy NSZZ Solidarność (druk nr 1692). Z kolei 13 grudnia 2021 r. do Sejmu trafił drugi projekt, autorstwa prezydenta Andrzeja Dudy, “O zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw” (druk nr 1850). Oba projekty zakładają możliwość przejścia na emeryturę przed osiągnięciem ustawowego wieku emerytalnego osobom, posiadającym:

• w przypadku projektu NSZZ Solidarność: okres składkowy w wymiarze co najmniej 35 lat dla kobiet i 40 lat dla mężczyzn, pod warunkiem wysokości co najmniej najniższej emerytury (1588,44 zł – 12.06.2023);
• w przypadku projektu prezydenckiego: okres składkowy w wymiarze co najmniej 39 lat dla kobiet i 44 lat dla mężczyzn.

Projekty różni nie tylko okres składkowy, ale również kwestia zaliczania okresów rolnych w wypadku NSZZ Solidarność i ich braku w wypadku projektu prezydenta Andrzeja Dudy.

Które rozwiązanie obecnie ma na myśli obóz rządzący nie wiadomo. Wiadomo natomiast że już na początku 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przygotował analizę dotyczącą skutków wprowadzenia tzw. „emerytur stażowych” dla powyższych scenariuszy. Jest to ustawowy obowiązek ZUS, aby opiniować akty prawne dotyczące zabezpieczenia społecznego.

Dane na podstawie analiz ZUS https://www.money.pl/emerytury/emerytury-stazowe-prezes-zus-wskazuje-skutki-dla-emerytow-i-budzetu-panstwa-6863577933212256a.html

Z analiz ZUS wynika, że w przypadku projektu NSZZ Solidarność:

• w okresie pierwszych 10 lat od wejścia w życie przepisów (licząc od 2024 r.) uprawnienie do wcześniejszej emerytury uzyskałoby milion osób;
• przyjmując optymistyczny dla budżetu państwa scenariusz, że z emerytur stażowych skorzystałoby 50% uprawnionych zwiększy to wydatki na emerytury o 50 mld zł i jednocześnie zmniejszy wpływy ze składek o 37,2 mld zł, co w perspektywie 10 lat zmniejszy wpływy do FUS o 87,2 mld zł.

Z analiz prezes ZUS dokonanych na początku 2022 roku wynika, że w ciągu 10 lat z tego rozwiązania skorzystałoby 505 tys. osób, w tym tylko w pierwszym roku – 200 tys. osób. Ogólna liczba emerytów w 2033 r. byłaby wyższa o 124 tys. osób, niż gdyby nie wprowadzono emerytur stażowych.

Przy założeniu, że z emerytur stażowych w wersji NSZZ Solidarność skorzysta 100% uprawnionych, powyższe liczby i kwoty wzrosną dwukrotnie. 

W przypadku projektu prezydenckiego:

• w okresie pierwszych 10 lat od wejścia w życie przepisów, uprawnienie do wcześniejszego przejścia na emeryturę uzyskałoby 270,4 tys. osób;
• przyjmując scenariusz, że na emeryturę stażową przeszłoby jedynie 50 proc. uprawnionych, można oszacować zwiększenie wydatków na emerytury o 11,3 mld zł oraz zmniejszenie wpływów składkowych do FUS o 7,3 mld zł;
• łącznie daje to ujemne saldo FUS na poziomie 18,6 mld zł w horyzoncie 10-letnim;
• w ciągu 10 lat z tego rozwiązania skorzystałoby 135,2 tys. osób, w tym tylko w pierwszym roku – 35,7 tys. osób. Ogólna liczba emerytów w 2033 r. byłaby wyższa o 24,4 tys. osób, niż gdyby nie wprowadzono emerytur stażowych.

Zatem niniejsza analiza pokazuje, że projekt obywatelski wygenerowałby prawie 5-krotnie większe skutki finansowe niż projekt prezydencki.  

Znamienny jest fakt, że od pierwszych informacji nt. analizy ZUS opublikowanej na początku 2022 r. prezes ZUS Gertruda Uścińska jeszcze kilkakrotnie wypowiadała się w tej kwestii, ostatni raz w marcu 2023 r. I stanowisko to jest niezmienne. Wśród ostrzeżeń, przed konsekwencjami wprowadzenia „emerytur stażowych” ZUS wskazywał: 

• że emerytury stażowe będą niższe niż te przyznawane po osiągnięciu wieku emerytalnego, co wynika z mniejszej liczby waloryzacji kapitału emerytalnego, wyższego średniego dalszego trwania życia oraz krótszego okresu opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne;
• w pierwszych kilkunastu latach po wprowadzeniu reformy nastąpiłby wzrost wydatków na emerytury, wynikałoby ze zwiększenia ogólnej liczby emerytów spowodowanego przechodzeniem na emerytury stażowe;
• emerytury byłyby wyliczane w niższej wysokości, niż gdyby przyznano je kilka lat później, co oznaczałoby niższe świadczenia miesięczne dla ubezpieczonych przez cały okres wypłaty emerytury;
• z kolei zmniejszenie wpływów składkowych do FUS wynikałoby natomiast z przyjęcia w analizach założenia, że przejściu na emeryturę będzie towarzyszyło zakończenie ewentualnej aktywności zawodowej skutkującej opłacaniem składek. Nawet jeśli w rzeczywistości część ubezpieczonych kontynuowałaby na emeryturze aktywność ekonomiczną i opłacało składki do FUS, to będzie to następnie rodziło skutki po stronie wydatków tego funduszu z uwagi na możliwość przeliczania wysokości emerytury z tytułu opłacenia dodatkowych składek;
• najważniejsza konkluzja ZUS z analizy w 2022 r. jest taka, że: niezależnie od przyjętej minimalnej liczby lat wymaganego stażu ubezpieczenia uprawniającego do skorzystania z tego rozwiązania, wprowadzenie emerytur stażowych oznacza nie tylko pogorszenie sytuacji finansowej FUS i budżetu państwa, ale także: obniżenie wysokości emerytur osób, które z nich skorzystają, zmniejszenie podaży pracy osób w wieku przedemerytalnym oraz skrócenie aktywności zawodowej Polaków.

Warto zacytować tu wypowiedź prezes ZUS: “Mamy ustabilizowany system emerytalny oparty na zdefiniowanej składce, mówi wprost: im więcej pracujesz, tym większą emeryturę otrzymasz, tym większy jest ten kapitał, który my waloryzujemy. (...) Z punktu widzenia zmian demograficznych i wzrostu obciążeń osób pracujących z uwagi na coraz większą liczbę niepracujących, musimy myśleć o wydłużaniu aktywności ekonomicznej”. (Za: Money.pl)

Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania, Polskie Towarzystwo Gospodarcze nie popiera wprowadzenia emerytur stażowych, jako rozwiązania szkodliwego zarówno dla rynku pracy, jak i budżetu państwa. Emerytury pomostowe są wystarczającym środkiem pomocy dla pracujących w szczególnie trudnych warunkach. Instrument ten wydaje się całkowicie adekwatny do obecnych potrzeb społecznych oraz sytuacji gospodarczej.

Źródło informacji: Polskie Towarzystwo Gospodarcze