Czas na działanie: są proste metody na poprawę zgłaszalności Polek na mammografię i cytologię

Profilaktyka raka piersi i raka szyjki macicy, a konkretnie - rozwiązania systemowe, które mogłyby zwiększyć odsetek kobiet, które się badają - były przedmiotem debaty eksperckiej zorganizowanej przez Fundację OnkoCafe - Razem Lepiej w Centrum Prasowym PAP. Uczestniczący w niej eksperci, reprezentujący całe spektrum wiedzy i doświadczeń związanych z tym obszarem opieki zdrowia: od organizacji społecznych przez Ministerstwo Zdrowia i NFZ po instytuty naukowe, rozpoczęli od omówienia najnowszych danych Funduszu.

„Daleko nam do osiągnięcia progu przynajmniej 70 proc. badających się profilaktycznie kobiet, który stanowi warunek niezbędny do istotnego zmniejszenia umieralności z powodu obu nowotworów. Przez lata stawialiśmy pytanie: >>dlaczego Polki się nie badają?<<. Dziś wiemy, że odpowiedzialność za tę kwestię spoczywa nie tylko na kobietach, lecz przede wszystkim na organizacji programów profilaktycznych i rozwiązaniach systemowych, które powinny ułatwiać zapisanie się na badania i niwelować przeszkody w korzystaniu z nich” - przekonywała Anna Kupiecka, prezeska zarządu Fundacji OnkoCafe - Razem Lepiej.

Istotnie przez lata pokutowało (często mające pokrycie w rzeczywistości) przekonanie, że Polki generalnie unikają cytologii, boją się mammografii, dysponują niewystarczającą wiedzą na temat zdrowia. Teraz ta optyka i narracja ulegają zmianie.

„W zeszłym roku, podczas Dnia Profilaktyki zorganizowanego w Senacie RP, do bezpłatnych badań profilaktycznych ustawiła się długa kolejka kobiet pracujących w budynku parlamentu. To pokazuje, że w kwestii edukacji i budowania świadomości zdrowotnej nie jest tak źle: zdecydowanej poprawy wymaga dostępność do tych badań oraz efektywność kanałów komunikacji ze społeczeństwem” - powiedziała Dorota Korycińska, prezeska Ogólnopolskiej Federacji Onkologicznej (OFO).

Nieustannie należy przypominać, że regularne poddawanie się badaniom profilaktycznym w przypadku raka piersi i raka szyjki macicy ma szczególny sens, ponieważ nowotwory te, dzięki postępowi medycyny, bardzo łatwo i skutecznie można „pokonać”. Mammografia pozwala wykryć nawet kilkumilimetrowe zmiany, kiedy rak piersi jest we wczesnej fazie rozwoju i istnieje szansa nawet na całkowite wyleczenie. Z kolei cytologia umożliwia zidentyfikowanie zmian, kiedy nie dają jeszcze żadnych objawów, a także wczesne wykrycie zakażenia wirusem HPV. W tym drugim przypadku pacjentki mają również do dyspozycji narzędzie prewencji pierwotnej, czyli szczepienie.

„Co roku w Polsce diagnozujemy ok. 3 tys. przypadków raka szyjki macicy oraz 18 tys. nowotworów piersi. Dobra wiadomość jest taka, że istnieją idealne, skuteczne i tanie metody ograniczania ryzyk związanych z tymi chorobami. Przykładem może być dla nas Australia, w której udało się osiągnąć zerową zachorowalność na raka szyjki macicy. W Polsce złe statystyki dotyczące tzw. długiej przeżywalności w przypadkach nowotworów kobiecych wynikają z faktu, że pacjentki wciąż trafiają do nas z dużo bardziej zaawansowanymi stadiami choroby” - wyjaśniał dr n. med. Bernard Waśko, dyrektor Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego.

Zdaniem ekspertów kluczowe jest więc zaszczepienie w społeczeństwie właściwego postrzegania badań przesiewowych. Są one bowiem kierowane głównie do osób, które czują się zdrowe i nie zauważają u siebie jeszcze żadnych symptomów choroby. Nie należy dopuszczać do sytuacji, aby to właśnie niepokojące objawy motywowały pacjentki do wykonania badania przesiewowego.

Prelegenci wskazywali na konkretne (często niewymagające znaczących nakładów finansowych czy rewolucyjnych zmian) metody, które mogłyby skutkować zdecydowanym zwiększeniem liczby kobiet regularnie wykonujących badania profilaktyczne. Listę postulatów otwiera możliwość zapisania się na mammografię czy cytologię podczas wizyty u lekarza medycyny pracy. O takim rozwiązaniu Ministerstwo Zdrowia wspominało już na początku 2024 roku, jednak do dziś nie zostało ono wdrożone, co nadal pozostaje niewykorzystaną szansą zwiększenia uczestnictwa w przesiewie. A obecne podczas spotkania przedstawicielki resortu zdrowia wskazały, że Ministerstwo nie prowadzi obecnie prac nad włączeniem profilaktycznej mammografii i cytologii do świadczeń medycyny pracy.

„Pozytywną ewolucję przeszło samo środowisko lekarzy medycyny pracy, jeśli chodzi o ich stosunek do badań profilaktycznych. Kiedyś pacjenci przychodzili do nas >>po pieczątkę<<, uważali tę wizytę za czystą formalność. Tymczasem wiemy, że generalnie istnieje w Polsce duży problem z regularnym badaniem swego zdrowia, stąd coraz częściej wykorzystujemy ten moment do nakłaniania pacjentek do profilaktyki” - podkreślała prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, dyrektorka Instytutu Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi.

Wykorzystanie potencjału Internetowego Konta Pacjenta, powrót do imiennych zaproszeń na badania, informowanie o ich zasadności przez personel medyczny, masowa wysyłka SMS-ów z aktywnym linkiem do rejestracji na mammografię czy cytologię - eksperci wskazywali, że narzędzi do promocji pozytywnych postaw zdrowotnych wśród Polek nie brakuje.

„Odbieramy pewne pozytywne sygnały, które mogą pomóc nam w walce o bezpieczeństwo i zdrowie kobiet: chociażby poszerzenie grupy wiekowej pacjentek kwalifikujących się do badań przesiewowych w ramach programu ogólnokrajowego” - zauważyła prezeska Fundacji OnkoCafe - Razem Lepiej.

W marcu 2025 roku do konsultacji publicznych został przekazany projekt rozporządzenia ministra zdrowia, który wprowadza program badań profilaktycznych „Moje zdrowie - bilans zdrowia osoby dorosłej” i ma zastąpić obecnie realizowaną „Profilaktykę 40 PLUS”. Wszystkie wyniki badań będą raportowane do IKP i - za zgodą pacjenta - będą mieli do nich dostęp inni lekarze, w tym specjaliści. Ministerstwo Zdrowia planuje wprowadzić program od maja 2025 r. i docelowo ma on uwzględniać m.in. umawianie pacjentek na badania w kierunku raka piersi czy szyjki macicy.

Z kolei w marcu do konsultacji społecznych trafił projekt nowelizacji ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Ustawa ta wprowadza zapowiadany system e-rejestracji wizyt, czyli tzw. centralną elektroniczną rejestrację, a projektowane przepisy obejmują m.in. świadczenia opieki zdrowotnej realizowane w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy oraz programu profilaktyki raka piersi. Oznacza to, że ustawa rozszerza obecnie prowadzony nieobowiązkowy program pilotażowy na wszystkie placówki, udzielające niektórych świadczeń w ramach umowy z Narodowym Funduszem Zdrowia. Obecnie e-rejestracja jest na etapie pilotażu i liczba placówek biorących w nim udział dla mammografii wynosi zaledwie 46 w całym kraju.

„Powinniśmy robić wszystko, aby powszechność tych badań była coraz lepsza. Narodowy Fundusz Zdrowia oferuje wiele narzędzi - wystarczy tylko po nie wyciągnąć rękę. Są to m.in.: Akademia NFZ, portal pacjent.gov.pl, portal diety.nfz.gov.pl, akcje mailingowe, placówki terenowe, środy z profilaktyką, kioski profilaktyczne. Ale jeśli coś nie funkcjonuje w zakresie wykorzystania wszystkich narzędzi, które Narodowy Fundusz Zdrowia daje, to znaczy, że być może powinniśmy zastanowić się nad kanałami komunikacji dla odbiorców, którzy powinni z tych narzędzi korzystać. Być może społeczeństwo, które się zmienia, ma inne oczekiwania związane z dotarciem. W medycynie pracy mamy 5 mln osób przebadanych w ciągu roku. Oznacza to, że u 5 mln osób możemy zrobić podstawowy proces profilaktyczny, wykorzystując ten kanał kontaktu lekarza z pacjentem” - zwracał uwagę Marek Augustyn, wiceprezes Narodowego Funduszu Zdrowia.

Jednak w stosunku do ogólnych wydatków na ochronę zdrowia na profilaktykę przeznacza się w Polsce nieco powyżej 2 proc. z nich (ok. 30 dolarów rocznie na osobę), co jest najgorszym wskaźnikiem w całej UE.

W edukacji pacjentek oraz promowaniu badań profilaktycznych warto uczyć się od najlepszych, a są nimi kraje skandynawskie, ale także bliższe nam historycznie i pod względem zamożności państwa, jak na przykład Słowenia.

„Jesteśmy na półmetku prezydencji Polski w Unii Europejskiej, której jednym z priorytetów jest właśnie profilaktyka zdrowotna. Po nas tę funkcję przejmuje Dania - kraj, w którym mammografię regularnie wykonuje nawet 90 proc. obywatelek. Współpracujmy z najlepszymi, uczmy się od nich i twórzmy razem skuteczne programy edukacyjno-zdrowotne” - apelował dr hab. n. med. Paweł Koczkodaj, EMBA prof. Instytutu, Zakład Epidemiologii i Prewencji Pierwotnej Nowotworów Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie - Państwowy Instytut Badawczy.

Organizator konferencji Fundacja OnkoCafe - Razem Lepiej istnieje na polskim rynku organizacji pacjenckich od 2014 roku, wspierając pacjentów onkologicznych i ich rodziny oraz rozwijając profilaktykę i edukację zdrowotną.

Źródło informacji: PAP MediaRoom