Wskazówki dla rodziców dziecka z zaburzeniami uwagi

Warto zacząć od tego, że zaburzenia uwagi nie są winą dziecka i trzeba zrobić wszystko, żeby ono tak tego nie odbierało. Oczywiście praca i sukces, który odniesie lub nie, ostatecznie należy do niego, ale musimy pamiętać, że nie można porównywać dziecka z zaburzeniami uwagi do dziecka bez zaburzeń i dlatego w zakresie możliwości zdobywania nauki tradycyjną drogą trzeba mu pomóc.

Przy czym zaburzenia uwagi często są czubkiem góry lodowej w klasyfikacji chorób i zaburzeń - współistnieją m.in. z ADHD i zaburzeniami hiperkinetycznymi. Poznanie przyczyn jest przydatne, bo jedynie wtedy łatwiej dotrzeć do czynników podtrzymujących, czyli takich, które zaburzenie umacniają.

„W latach osiemdziesiątych ciocia przywiozła mi z Ameryki grę na konsolę. Pamiętam, że grałam w nią godzinami, co przełożyło się negatywnie na uwagę w szkole - to był jeden z czynników podtrzymujących moje problemy. Gdyby ktokolwiek w tamtym czasie zdał sobie z tego sprawę i umiejętnie ograniczył mi dostęp do urządzenia elektronicznego, być może trudności, które miałam wtedy z uwagą, byłyby mniejsze” - uważa Aleksandra Skirgiełło, psycholog kliniczny.

Jakie mogą być przyczyny zaburzeń uwagi:

• mikrourazy, np.niedotlenienie okołoporodowe;
• skłonność dziedziczna;
• zaniedbanie środowiskowe;
• silny długotrwały stres wywołany na przykład nieprawidłowymi relacjami w rodzinie;
• brak ruchu często związany z nieodpowiednią dietą;
• zaburzenia afektywne np. depresja;
• wszelkie choroby przewlekłe powiązane z obniżonym nastrojem;
• zaburzenia sensoryczne, ADHD.

Każda z nich wymaga innego podejścia, np. w przypadku depresji kluczowe jest jej wyleczenie, poprawa nastroju, emocjonalnego funkcjonowania. Przy urazach, chorobach przewlekłych czy skłonności dziedzicznej, bardzo ważne są zajęcia rewalidacyjne, czyli ćwiczenia, które uruchamiają neuroplastyczność mózgu w kierunku umiejętności lepszego skupienia uwagi oraz terapia dostosowana do indywidualnych potrzeb dziecka.

„Gdy mamy do czynienia z zaniedbaniem środowiskowym, kluczowa jest praca ze środowiskiem, zajęcia kompensacyjne emocjonalno-społeczne, bo często takie dziecko nie umie współpracować z nauczycielem, odnajdywać się w interakcjach społecznych, gorzej się skupia, nawet jeśli wyjściowo ma niezły potencjał. Przy silnym stresie, dopóki tego nie przerobi, nie pomogą żadne ciekawe propozycje, bo nawet jeśli na zajęciach będzie sobie dobrze radzić, gdy tylko z nich wyjdzie, jego problemy powrócą” - wymienia psycholożka.

Podobnie bez wprowadzenia stałej aktywności u dziecka, które mało się rusza czy nauki systematyczności i pracy własnej przy uzależnieniu od ekranów - nawet przy bardzo dużych zdolnościach - nie będzie motywacji, żeby się skupić.

Przede wszystkim to powinna być ukierunkowana zabawa, która zarówno dorosłemu, jak i dziecku sprawia frajdę. Ćwiczenia, które uruchamiają neuroplastyczność mózgu poprawiają koncentrację, a to przekłada się na efektywność w codziennych zadaniach życiowych. Wymaga to systematycznego celowego treningu mózgu, eliminacji zbędnych bodźców i dbania zdrowy styl życia.

Poniżej różne propozycje zabaw i gier, dla dziecka z zaburzeniami uwagi i jego rodziców, które opracowała Monika Kasprzak z Poradni Psychologiczno-pedagogicznej w Lublinie.

Zabawy i zadania poprawiające uwagę dziecka:

• składanie obrazka z części według wzoru i bez wzoru - puzzle;
• układanie patyczaków na wzorze według wzoru bez wzoru;
• odtwarzanie prostych rytmów;
• opracowywanie figur geometrycznych, zamalowywanie figur geometrycznych;
• łączenie punktów tworzących figury;
• układanki geometryczne płaskie według wzoru mozaiki;
• zapamiętywanie kolejności prezentowanych obrazków;
• naśladowanie sekwencji ruchów (np. gra „Ojciec Antoni uczył dzieci swoje”;
• odszukiwanie w zestawie obrazków tych z określonymi elementami, demonstrowane w określonej kolejności;
• odtwarzanie układów figur geometrycznych;
• zapamiętywanie i odtwarzanie listy eksponowanych przedmiotów; wskazywanie brakujących przedmiotów wcześniej prezentowanych;
• dobieranie par jednakowych obrazków spośród wielu - np. gra memory;
• odwzorowywanie prostych szlaczków z elementami litrowymi;
• porównywanie obrazków, wyszukiwanie różnic i podobieństw;
• dorysowanie brakujących elementów w obrazku; wyszukiwanie detali w ilustracjach;
• sytuowanie przedmiotów względem innego np. połóż klocek na stole pod krzesłem, na krześle itp.;
• wyszukiwanie określonej litery, sylaby, cyfry czy liczby w zlepku różnych liter sylab cyfr lub liczb.

Gry i zabawy dziecka z rodzicami i opiekunami:

• Lampa - nos - podłoga - mówimy podane słowa i pokazujemy je ręką. Prosimy, by dziecko pokazywało z nami. Następnie prowadzący zabawę co innego mówi, a co innego pokazuje - zadaniem dziecka jest pokazywanie tylko tego, co mówimy.
• Czytanie opowiadania - dorosły czyta opowiadanie lub bajkę, a dziecko ma za zadanie reagować na umówiony sygnał, np. klaśnięciem na słowo „rycerz”. 
• Wystukiwanie rytmu - dziecko ma za zadanie wysłuchać rytmu zademonstrowanego przez osobę dorosłą, na przykład za pomocą cymbałków, bębenka, klaskania, a następnie wystukać go samodzielnie
• Drukarka - rysujemy na plecach dziecka figury geometryczne, proste obrazki, a dziecko ma za zadanie odgadnąć rysunek lub narysować odpowiedź na kartce.
• Plan wydarzeń - słuchanie tekstu czytanego głośno przez osobę dorosłą, po czym opowiadanie treści lub układanie planu wydarzeń.
• Głuchy telefon.
• Szczegóły - wyszukiwanie szczegółów na rysunkach lub różnic między ilustracjami, labirynty.
• Gry planszowe i układanki na przykład puzzle, bierki, mozaika, memo itp.

„Gdy dziecko znudziło się już prostszymi ćwiczeniami, ma odpowiednią motywację, nie zniechęca się łatwo porażkami, jest ambitne, lubi wyzwania, można przejść do kolejnego etapu. To propozycja dla dzieci, które nie mają nadwrażliwości sensorycznych, bo w tym przypadku będziemy pracować z dystraktorami czyli bodźcami, które przeszkadzają mu skupić uwagę” - mówi Aleksandra Skirgiełło.

Przykładowe ćwiczenia z „siłowni dla uwagi”:

• Dziecko czyta po cichu tekst czytanki, a dorosły w tym czasie klaszcze, dziecko musi jak najwięcej zapamiętać z tekstu albo znaleźć odpowiedź na konkretne pytanie.
• Zakładamy opaskę na rękę dziecka, a ono nie zwracając uwagi na jej obecność, ma wymyślić jak najwięcej słów na wylosowaną głoskę.
• Zadaniem dziecka jest przeprowadzenie przez labirynt myszy do sera, podczas gdy my wędrujemy  w odwrotną stronę światłem wskaźnika, próbując rozproszyć dziecko
• Ćwiczenia ruchowe, które sprzyjają rozwojowi prawidłowej uwagi - przysiady, pajacyk, skakanie na skakance, gra w gumę, gra w klasy, swobodny taniec do muzyki twister.

Spacer, sport, gra na instrumencie

Choć to z pozoru może wydawać się bez związku, naukowcy z Uniwersytetu w Kansas potwierdzili, że codzienny 30 minutowy spacer poprawia aktywność mózgową i zdecydowanie korzystnie wpływa na wyniki testów na inteligencję.

„Uczniowie, którzy regularnie ćwiczą lub np. grają na instrumencie muzycznym otrzymują wyższe oceny niż ich rówieśnicy, którzy nie mają stałej aktywności fizycznej” - zwraca uwagę psycholożka.

Nie należy nie doceniać wagi ruchu w kształtowaniu uwagi i uczeniu się. Podczas ruchu przyspieszone bicie serca usprawnia dopływ krwi do mózgu, dotlenia go, a w efekcie zwiększa się zdolność zapamiętywania i koncentracji, wzrasta kreatywność i zdolność uczenia się. Ćwiczenia fizyczne wpływają na te ośrodki mózgu, które odpowiedzialne są za myślenie przestrzenne.

Ponadto, wytwarza się BDNF (z ang. brain-derived neurotrophic factor ), czyli wydzielane przez neurony białko, które sprawia, że połączenia między komórkami są gęstsze. Wzrasta także liczba neuronów, a mózg szybciej się regeneruje. A więc poprawia się cały pakiet funkcji poznawczych.

Badania dowiodły, że ćwiczenia fizyczne szczególnie dobrze wpływają na hipokamp odpowiedzialny m.in. za pamięć i zdolność uczenia się. Wysiłek fizyczny zmniejsza także ryzyko wystąpienia zaburzeń i chorób, które mogą negatywnie działać na pamięć, np. cukrzycy.

„Chodzi o bardzo proste czynności i o to żeby był to regularny ruch, mogą to być nawet zabawy, które znamy z dzieciństwa takie jak skakanie na skakance czy taniec” - mówi psycholożka.

Magia mnemotechniki

Mnemotechnika to sposób ułatwiający zapamiętanie, przechowywanie i odtwarzanie informacji. Są pomocne uczniom, którzy muszą przyswajać dużo nowych informacji, ale przydają się także w codziennym życiu. Opierają się na zastosowaniu odpowiedniej organizacji materiału, wykorzystaniu różnych zmysłów oraz skojarzeniu z innym materiałem przechowywanym w pamięci długotrwałej.

Najpopularniejsze techniki zapamiętywania:

• Mapa myśli - technika polegająca na przedstawieniu w sposób graficzny kluczowych pojęć powiązanych ze sobą. Na mapie myśli mogą znaleźć się rysunki, strzałki, krótkie teksty połączone w dowolny sposób, które pomagają w utrwalaniu materiału z lekcji. 
• Technika haków - stworzenie skojarzeń cyfr z obrazami, które swoim kształtem przypominają te cyfry, np. ) -jajko, 2- łabędź
• Akronimy - tzw. skrótowce są słowami utworzonymi z liter, wyrazów, które chcemy zapamiętać.
• Pałac pamięci - metoda opiera się na prostym założeniu: skojarz przedmiot z miejscem.

„Zachęcam do stałego treningu uważności, który polega na kierowaniu uwagi na to, czego doświadczasz w danej chwili, ponieważ badania pokazują że to nie tylko daje efekty, ale także poprawia nastrój i parametry zdrowotne. Uspokaja oddech, wycisza emocje, dzięki niemu można zyskać więcej energii do mierzenia się z wyzwaniami codziennego życia oraz skuteczności w rozwiązywaniu problemów” - podkreśla specjalistka.

Otoczenie bardzo ważne

Bardzo ważna jest właściwa przestrzeń do nauki dla dziecka z zaburzeniami uwagi. Musi panować w nim porządek, spokój i eliminacja dodatkowych bodźców. Smartfon, komputer powinny być wyłączone, a najlepiej schowane lub w innym pomieszczeniu. Na biurku powinny być tylko podstawowe przybory.

Dziecko z zaburzeniami uwagi powinno siedzieć w pierwszej ławce. W miarę możliwości warto zadbać o indywidualne wsparcie nauczyciela (np. gest bliskości, korzystanie z kanału wzrokowego, kierowanie głosu prosto do dziecka, upewnianie się czy dziecko na nas spogląda, umówienie sygnału przywołującego).

Wymagania trzeba dostosować do możliwości dziecka - tak jak nie oczekujemy od dziecka ze złamaną nogą skakania przez płotki, tak nie każmy dziecku przepisywać bardzo długiego tekstu w klasie, w której jest głośno.

Warto pracować w oparciu o materiały, które wymagają skupienia uwagi na jakimś delikatnym bodźcu. Świetne są np. pachnące kwiaty, cytrusy,  szeleszczące liście jesienne, nietypowe światło, bańki mydlane, delikatne piórka, którym dotykamy dłoni dziecka.

Źródło informacji: Serwis Zdrowie