Czy sztuczna inteligencja już myśli za nas? Algorytmy, autonomia i pytania, których nie warto odkładać

Jeszcze kilka lat temu sztuczna inteligencja funkcjonowała głównie jako pojęcie z literatury science fiction lub temat debat akademickich. Dziś stała się codziennością - obecna w smartfonach, aplikacjach do nauki języków, systemach rekrutacyjnych, diagnostyce medycznej, a nawet w zawodach kreatywnych. Z pomocą generatywnych modeli tworzymy obrazy, muzykę i teksty; zautomatyzowane algorytmy pomagają podejmować decyzje zakupowe, edukacyjne, a czasem nawet emocjonalne.

Z pozoru niewinne narzędzia, ułatwiające życie i zwiększające efektywność, stają się elementami większej zmiany - cywilizacyjnej, poznawczej i kulturowej. To zmiana, która stawia przed nami pytania o granice autonomii, naturę ludzkiego poznania, rolę kreatywności, a także o to, jaką przyszłość chcemy współtworzyć z maszynami.

W publikacji „Generatywna AI” Jerry Kaplan wskazuje, że mamy dziś do czynienia z technologiczną rewolucją porównywalną do wynalezienia druku - tyle że dzieje się ona szybciej, intensywniej i bez pełnej świadomości społecznej konsekwencji. Autor porządkuje pojęcia, ale też uczula na etyczne i prawne pułapki wynikające z zatarcia granicy między tym, co stworzone przez człowieka, a tym, co wygenerowane przez algorytm.

Z kolei Keith Mansfield w książce „50 idei, które powinieneś znać. AI” systematyzuje najważniejsze pojęcia związane ze sztuczną inteligencją - od podstawowych definicji, przez test Turinga, po koncepcję osobliwości technologicznej. To świetne wprowadzenie dla tych, którzy chcą uporządkować wiedzę, zanim przejdą do bardziej pogłębionych analiz.

Jednak wiedza teoretyczna to tylko jeden z aspektów zrozumienia współczesnych wyzwań. Równie istotne jest uchwycenie tempa zmian oraz ich wpływu na codzienne życie. Jędrzej Osiński w książce „Przebiegłe maszyny” stawia sobie za cel demistyfikację działania algorytmów. W przystępny sposób tłumaczy, jak uczą się maszyny, na czym polega przetwarzanie języka naturalnego i dlaczego dane nie są neutralne. Co ważne, autor nie popada w technologiczną euforię ani nie snuje katastroficznych scenariuszy - proponuje raczej trzeźwą refleksję nad tym, jak AI współtworzy nasze otoczenie poznawcze.

Szczególnie interesujące są dziś zmiany na poziomie rynku pracy, przywództwa i podejmowania decyzji w firmach. Paul Daugherty i H. James Wilson w książce „Człowiek i AI” pokazują, jak nowe technologie mogą nie tyle zastąpić człowieka, ile stworzyć nowe formy współpracy. W centrum ich rozważań znajduje się idea „współinteligencji” - dynamicznego połączenia zdolności analitycznych maszyn i kompetencji społecznych ludzi. To ważna przeciwwaga dla narracji o technologicznej alienacji i bezrefleksyjnej automatyzacji.

Ale to nie tylko świat pracy się zmienia. Algorytmy kształtują także naszą estetykę, wybory kulturowe, a nawet to, co uznajemy za „dobre” lub „wartościowe”. Kyle Chayka w eseju „Spłaszczony świat” zwraca uwagę na subtelne, ale znaczące efekty działania systemów rekomendacji. Personalizacja, która miała sprzyjać indywidualizacji doświadczeń, coraz częściej prowadzi do ich homogenizacji - do świata, który wygląda „ładnie” i „przewidywalnie”, ale jest też pozbawiony głębi, różnorodności i lokalnych akcentów. Czy w takim świecie jesteśmy jeszcze twórcami własnego gustu, czy jedynie odbiorcami gotowych wzorców?

Ten aspekt staje się szczególnie istotny w kontekście edukacji i przygotowania kolejnych pokoleń do życia w świecie zdominowanym przez cyfrowe systemy. W czasach, gdy ChatGPT może napisać wypracowanie, a Midjourney stworzyć okładkę książki, pytanie nie brzmi już „czy”, ale „jak” wykorzystać AI odpowiedzialnie - bez rezygnacji z myślenia, refleksji i dialogu.

Na naszych oczach kształtuje się rzeczywistość, w której pytania o sztuczną inteligencję stają się pytaniami o człowieczeństwo. Co pozostaje „nasze”, gdy część decyzji, obrazów, tekstów i emocji zaczynają generować maszyny? Czy zachowamy zdolność do niezależnego myślenia, doświadczania, tworzenia?

Odpowiedzi nie są proste. Ale literatura popularnonaukowa i eseistyczna - zwłaszcza ta dostępna dla szerokiego grona czytelników - może odegrać kluczową rolę w budowaniu wspólnego języka do rozmowy o technologii, która wymyka się prostym podziałom na „dobrą” i „złą”. Bo właśnie teraz - zanim kolejne decyzje podejmą za nas algorytmy - jest czas, by się nad tym wszystkim zatrzymać.

„Często cytowane prawo Moore'a głosi, że moc komputerów podwaja się co 18 miesięcy. Sztuczna Inteligencja łamie tę zasadę. Praktycznie co miesiąc dokonywany jest przełom w tej dziedzinie. Tej rewolucji już nie zatrzymamy. Szacuje się, że 60% dzisiejszych nastolatków będzie pracować w zawodach, które jeszcze nie istnieją. Obawy? Z pewnością. Najlepszą odpowiedzią jest tutaj wiedza: im lepiej zrozumiemy AI, tym lepiej przygotujemy się na przyszłość. Dlatego właśnie warto sięgnąć po publikacje PWN” - dr Jędrzej Osiński, autor książki "Przebiegłe Maszyny" Wydawnictwo Naukowe PWN.

https://ksiegarnia.pwn.pl/Przebiegle-maszyny,1003006469,p.html?utm_source=pap&utm_medium=link&utm_campaign=przebiegle_maszyny_book_202508 

https://bit.ly/3Hv9X7l 

https://ksiegarnia.pwn.pl/Generatywna-AI.,1080217814,p.html?utm_source=pap&utm_medium=link&utm_campaign=generatywna_ai_book_202508 

https://bit.ly/41FLzGX 

https://ksiegarnia.pwn.pl/50-idei-ktore-powinienes-znac.-AI-Sztuczna-inteligencja,1109928462,p.html?utm_source=pap&utm_medium=link&utm_campaign=50_idei_ai_book_202508 

https://bit.ly/4mbKtei 

Źródło informacji: PWN