25 lat Konstytucji Republiki Kazachstanu

Konstytucja Republiki Kazachstanu i jej znaczenie

W dniu 30 sierpnia minie 25. rocznica uchwalenia obowiązującej Konstytucji Republiki Kazachstanu. Przez lata niepodległości Konstytucja Kazachstanu wykazała się wysoką skutecznością, zapewniła pokój, harmonię i dobrobyt, postępujący rozwój kraju, wzrost dobrobytu jego obywateli, zaufania i szacunku dla młodego państwa zorientowanego na przyszłość.

Pierwsza Konstytucja niepodległego Kazachstanu została przyjęta przez Radę Najwyższą Republiki 28 stycznia 1993 roku.

Obowiązująca Ustawa Zasadnicza kraju jest wynikiem wielu lat zbiorowej pracy zapoczątkowanej przez pierwszego prezydenta Republiki Kazachstanu – Elbasy Nursułtana Nazarbajewa, który w tym trudnym okresie zdołał zjednoczyć wokół siebie miliony mieszkańców Kazachstanu i działał jako generator pomysłów przy opracowaniu tego projektu.

30 czerwca 1995 r. projekt Ustawy Zasadniczej został opublikowany w celu przedyskutowania go w skali kraju. W ciągu miesiąca odbyło się ok. 33 tys. dyskusji zbiorowych, wpłynęło ok. 30 tys. propozycji i uwag. Pomimo tego, że do ponad połowy dokumentu, czyli do 55 artykułów wprowadzono 1100 poprawek i uzupełnień, ideologia i główna treść projektu zostały zachowane.

Na mocy dekretu prezydenta z dnia 28 lipca 1995 roku, projekt Konstytucji został poddany głosowaniu poprzez referendum ogólnokrajowe w dniu 30 sierpnia.

W referendum wzięło udział 8091715 obywateli Kazachstanu (90,58% ogólnej ilości uprawnionych do głosowania). Wsparcie dla nowej Konstytucji wyraziło 7212773 osób, czyli 89,14% tych, którzy oddali swój głos. Sprzeciw wyrazili 800839 osób, czyli 9,9%. Jako nieważne zostały uznane 78103 głosów.

W wyniku referendum ogólnokrajowego przeprowadzonego w dniu 30 sierpnia 1995 roku została przyjęta Konstytucja Kazachstanu obowiązująca obecnie.

Co dała Konstytucja 1995 roku

Po przyjęciu Konstytucji Kazachstanu zakończył się proces prawnego kształtowania się państwowości kazachstańskiej i zapoczątkowano powszechne przemiany.

Konstytucja pozwoliła rozstrzygnąć podstawowe zadanie okresu przejściowego – zapewnić kształtowanie się nowego podmiotu, czyli Kazachstanu – wyłącznie w ramach prawnych. W tym trudnym okresie krajowi udało się uniknąć konfliktów zbrojnych lub jakichkolwiek zamieszek masowych, które miały miejsce w innych państwach. Progresywne zasady prawne wprowadzone do tekstu Konstytucji zapewniły łagodne przejście kraju na niezależną drogę rozwoju.

W ustępie 1 artykułu pierwszej Konstytucji są określone wartości nowego Kazachstanu, który utwierdza siebie jako państwo demokratyczne, świeckie, prawne i socjalne, którego najwyższymi wartościami są: człowiek, jego życie, prawa i wolności.

Oznacza to, że państwo nie ma ważniejszego zadania niż troska o człowieka i jego dobro. Prawa i wolności człowieka określają treść i stosowanie ustaw i innych regulacyjnych aktów prawnych, stanowią fundament przy tworzeniu i przyjmowaniu ustaw. Podniesienie określonego rodzaju praw i wolności do poziomu konstytucyjnego oraz zadeklarowanie w Konstytucji ich zagwarantowania oznacza nałożenie na państwo szczególnego obowiązku zapewnienia realizacji tych praw i wolności.

Konstytucja Republiki ustanowiła zasadę równości wszystkich wobec prawa i sądu, różnorodność ideologiczną i polityczną, zespół praw i wolności osobistych, społeczno-gospodarczych, politycznych, kulturowych i innych oraz wolności człowieka i obywatela.

Zapisane w Konstytucji uznanie i równa ochrona własności państwowej i prywatnej, wolność przedsiębiorczości, nienaruszalność własności są istotną gwarancją tworzenia i funkcjonowania wolnego rynku oraz rozwoju biznesu.

Zgodnie z Konstytucją Prezydent Republiki Kazachstanu jest głową państwa, jego najwyższym urzędnikiem, który określa główne kierunki polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa. Prezydent jest symbolem i gwarantem jedności narodu i władzy państwowej, nienaruszalności Konstytucji, praw i wolności człowieka i obywatela. Zapewnia skoordynowane funkcjonowanie wszystkich gałęzi władzy i ich odpowiedzialność wobec ludzi.

Artykuł 2 Ustawy Zasadniczej stanowi, że suwerenność republiki rozciąga się na całe jej terytorium. Państwo zapewnia integralność, nienaruszalność i niezbywalność swojego terytorium. Republika Kazachstanu jest państwem unitarnym z ustrojem prezydenckim.

Konstytucja rozstrzygnęła kwestię relacji pomiędzy prawem wewnętrznym i międzynarodowym, co umożliwia krajowi udział w pracach organizacji międzynarodowych, inicjowanie procesów integracyjnych oraz prowadzenie wielowektorowej polityki zagranicznej. Zapis Artykułu 8 Konstytucji, zgodnie z którym Republika Kazachstanu przestrzega zasad i norm prawa międzynarodowego, oznacza dążenie do ich uwzględniania przy tworzeniu prawa krajowego. W przypadku uznania umowy międzynarodowej Republiki Kazachstanu lub jej poszczególnych postanowień za sprzeczne z Konstytucją Republiki, która zgodnie z ustępem 2 Artykułu 4 Ustawy Zasadniczej ma najwyższą moc prawną na terytorium Republiki, umowa taka nie podlega wykonaniu.

Dziś z powodzeniem funkcjonuje dwuizbowy parlament, skutecznie funkcjonują organy wykonawcze kierowane przez rząd, rozwija się i usprawnia niezależny system sądowniczy. Jedną z ważnych instytucji zapewniających praworządność w kraju jest prokuratura.

Działalność Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka, adwokatury, notariatu i innych instytucji prawniczych mają na celu ochronę konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela. Ochronę suwerenności kraju zapewniają organy bezpieczeństwa narodowego.

Reformy konstytucyjne

Zmiany i uzupełnienia do Konstytucji dokonywano pięciokrotnie: w latach 1998, 2007, 2011, 2017 i 2019. Reformy te miały na celu: wzmocnienie gwarancji praw i wolności obywateli; aktywizację roli stowarzyszeń publicznych i partii politycznych, której praktyczna realizacja prowadzi do powstania nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego; wzmocnienie parlamentaryzmu poprzez znaczące wzbogacenie legislacyjnych i przedstawicielskich funkcji parlamentu jako całości itp.

Reforma konstytucyjna z 2017 roku stała się nowym naturalnym etapem na drodze konsekwentnej, kompleksowej transformacji społeczeństwa i państwa zgodnie ze strategią „Kazachstan-2050”, czyli wejścia Kazachstanu do pierwszej trzydziestki najbardziej rozwiniętych krajów. Jest zwieńczeniem realizacji „Pięciu Reform Instytucjonalnych” zainicjowanych przez pierwszego prezydenta republiki Nursułtana Nazarbajewa i stwarza polityczne i prawne uwarunkowania jakościowego rozwoju Kazachstanu w ramach trzeciego etapu modernizacji i zapewnienia mu silnej pozycji w globalnej konkurencyjności.

Ustawą z dnia 10 marca 2017 r. wprowadzono zmiany w 25 artykułach Konstytucji (art. 2, 4, 10, 39, 41, 44, 45, 49, 53, 55, 57, 61, 64, 66, 67, 70, 72-74 79, 81, 83, 86, 87, 91).

Szereg nowych przepisów ma na celu zapewnienie nadrzędności Konstytucji w systemie obowiązującego prawa i bezwarunkową jej implementację na terenie całego kraju, poprawę zarządzania państwem, wzmocnienie ochrony konstytucyjnych praw i wolności człowieka i obywatela, zapewnienie obywatelom wypełniania obowiązków konstytucyjnych.

Ustawa dokonała demokratycznej modernizacji prezydenckiej formy rządów poprzez doprecyzowanie konstytucyjnego statusu głowy państwa, wzmocnienia roli niezależności i odpowiedzialności parlamentu i rządu, redystrybucję władzy między prezydentem, parlamentem i rządem w oparciu o zasadę jedności i rozdziału władzy państwowej.

Ustawa Zasadnicza jest wysoko oceniana również przez zagranicznych partnerów Kazachstanu. Komisja Europejska na rzecz Demokracji przez Prawo Rady Europy (Komisja Wenecka) podczas 110. sesji plenarnej przyjęła konkluzję, w której stwierdzono, że zmiany konstytucyjne w Kazachstanie stanowią krok naprzód w procesie demokratyzacji państwa.

Ostatnią nowelizację Konstytucji wprowadziła ustawa z 23 marca 2019 roku dotycząca zmiany nazwy stolicy Republiki Kazachstanu – „Astana” na „Nur-Sułtan”.

Sprawa ta była przedmiotem rozważań Rady Konstytucyjnej na wniosek prezydenta Kazachstanu Kasym-Żomarta Tokajewa. Rada Konstytucyjna w opinii z 20 marca 2019 roku uznała, że zmiany w Konstytucji Republiki Kazachstanu dotyczące zmiany nazwy stolicy Republiki Kazachstanu Astany na Nur-Sułtan są związane z uznaniem roli historycznej i utrwaleniem zasługi pierwszego prezydenta Republiki Kazachstanu dla narodu Kazachstanu, nie dotyczą kwestii niezależność państwa, integralności terytorialnej Republiki, formy jej rządu oraz podstawowych zasad działalności Republiki ustanowionych przez założyciela niepodległego Kazachstanu, pierwszego prezydenta Republiki Kazachstanu – Elbasy, i nie są sprzeczne z wymogami Ustawy Zasadniczej (art. 91 ust. 3).

Konstytucja Kazachstanu jest rdzeniem narodowego systemu polityczno-prawnego, podstawą prawną państwowości i suwerenności kraju, praworządności i porządku prawnego, fundamentem, na którym opiera się całe ustawodawstwo i praktyka egzekwowania prawa. Dziś obywatele Kazachstanu odnoszą się do ustawy zasadniczej jako najważniejszego i najskuteczniej działającego dokumentu prawnego.