Sensem istnienia jest znalezienie szczęścia

Minęło 1070 lat od śmierci Abu Nasra Muhammada ibn Muhammada ibn Uzalagha ibn Tarkhan Al-Farabi (870-950), wielkiego średniowiecznego myśliciela, naukowca-encyklopedysty, wybitnego przedstawiciela nauki arabsko-muzułmańskiej. Jednocześnie jego pomysły i dzieła nadal nie tracą na aktualności i znaczeniu.

Jaka jest tajemnica długowieczności wyrażanych przez niego myśli? Zapewne w uniwersalności wartości, którymi sam kierował się i które propagował w swoich pismach... Są to uniwersalne ludzkie ideały dobra, sprawiedliwości, harmonii, pokoju, oświecenia, a także próba odpowiedzi na odwieczne pytania, w tym o sens istnienia, wyobrażenie o tym, jakie powinno być państwo i społeczeństwo, aby każdy z jego członków mógł znaleźć w nim swoje szczęście .

Ze względu na chronologiczne oddalenie nie mamy wielu wiarygodnych informacji o życiu Al-Farabiego. Nie jest też znana dokładna liczba dzieł stworzonych przez niego. Większość z nich nie przetrwała z przyczyn technicznych. Niektóre opracowania naukowe przetrwały do dziś jedynie w interpretacji naukowców kolejnych pokoleń lub w przekładach na różne języki (z tłumaczeń na łacinę i hebrajski przekładano później na nowe języki europejskie). Ciernisty charakter drogi życiowej Al-Farabiego tłumaczy również fakt, że naukowiec był swego rodzaju pionierem w wielu dziedzinach wiedzy w powstającej cywilizacji arabsko-muzułmańskiej.

Al-Farabi zapoczątkował narodziny jakościowo nowej nauki w Kalifacie. Dziś uczeni nazywają ją „szkołą Al-Farabiego”, czyli erą „alfarabizmu” i określają ją jako jeden z najbardziej owocnych okresów w historii rozwoju średniowiecznej myśli islamskiej. Al-Farabi należy do pokolenia, które stało u początków powstania filozofii arabskojęzycznej - „falsaf” (VII-X w.). Dlatego zasłużenie uważany jest za jednego z jego założycieli. Przed nim zajmował się głównie filozofią tylko arabski uczony Al-Kindi (801-873), który jako pierwszy zwrócił się do dzieł Arystotelesa i założył kierunek perypatetyzmu na muzułmańskim Wschodzie. To właśnie te dwie osobowości swoją niestrudzoną pracą utorowały drogę naukowcom kolejnych pokoleń XI-XV wieków (At-Tawhidi, Abu Suleiman Al-Sijistani, Ibn Sina, Ibn Badja, Al-Ghazali, Ibn Tufayl, Ibn Rushd, Ibn Khaldun itp.). Ich znaczenie polega na tym, że badali ciągłość intelektualną i zwracali szczególną uwagę na etyczne aspekty wiedzy. Al-Farabi jest również uznawany za pierwszego islamskiego logika, założyciela bagdadzkiej szkoły tej nauki.

Zapoznanie się z działami nauki innych cywilizacji, ich przekład na język arabski oraz stworzenie na ich podstawie własnej arabskojęzycznej nauki wymagało dużego wysiłku. Proces ten był złożony i pogarszany sytuacją polityczną w państwie. Al-Farabi brał czynny udział w badaniu i interpretacji dziedzictwa starożytnych myślicieli, rozwoju naukowej terminologii w języku arabskim w wielu dziedzinach. Al-Farabi, będąc racjonalistą, wykorzystał doświadczenia innych narodów dla dobra cywilizacji muzułmańskiej. Naukowiec żył w epoce, w której miało miejsce powstanie kalamy i mutazylizmu. Al-Farabi, będąc wybitnym przedstawicielem tego nurtu, tworzy swój słynny traktat „O rozumie”.

Współcześni uczeni zauważają, że to Al-Farabi ustanawia tradycję, zgodnie z którą nauka służy jako punkt wyjścia do zrozumienia religii, a ta staje się przedmiotem badań określonej nauki. Jako jeden z pierwszych na Wschodzie Al-Farabi w swojej pracy „O klasyfikacji nauk” podejmuje próbę usystematyzowania wiedzy istniejącej w Kalifacie. Badacze przypisują Al-Farabiemu pierwszeństwo w uzasadnianiu pojęcia próżni.

Jego „Wielka Księga Muzyczna” to także jedna z pierwszych na świecie prób połączenia teoretycznych i praktycznych aspektów nauk muzycznych. Dziś badacze zauważają, że nikt nie przewyższył Al-Farabiego pod względem kompletności materiału przedstawionego w „Wielkiej Księdze Muzyki”.

Będąc świadkiem wielu negatywnych zjawisk, które miały miejsce w Kalifacie Arabskim i które później doprowadziły do jego praktycznego rozpadu, Al-Farabi nie mógł pozostać zewnętrznym obserwatorem. Zdawał sobie sprawę, że w tej sytuacji społeczeństwo nieuchronnie stanie w obliczu rozkładu i śmierci. Podczas gdy inni próbowali przejąć władzę i pokonać wroga siłą i bronią, Al-Farabi, niechętny do otwartej konfrontacji, piórem i mocą wnikliwego umysłu walczył z istniejącym złem na niewidzialnym froncie aktywności intelektualnej („Poglądy mieszkańców cnotliwego miasta” , „Polityka cywilna”, „Aforyzmy męża stanu” itp.). I wygrał! Wygrał tym, że władza przechodziła z rąk do rąk, zmieniały się dynastie, grupy etniczne, układy sił, a głoszone przez niego idee i rozwiązania okazały się pożądane przez cały czas: jeśli chcesz zbudować silne państwo i dostatnie społeczeństwo, otwórz ludziom drogę do wiedzy, oświeć ich umysły i duszę, napełnij ją światłem. Przy czym wiedza powinna być poprzedzona wychowaniem i wysoką moralnością, którą również należy kultywować w społeczeństwie. Według Al-Farabiego, tylko posiadająca zdrowy umysł, ciało i duszę głowa miasta może pomóc swoim ludziom osiągnąć taki stan. We wszystkich swoich pracach naukowiec podkreśla, że lud do postępu prowadzą poszczególne postacie, które poznają specjalną wiedzę niedostępną dla ogółu ludzi.

Okres, w którym żył i pracował Al-Farabi przypada na epokę dynastii Abbasydów, za czasów których wiedza czerpana z różnych źródeł „była głównym napędem postępu w społeczeństwie muzułmańskim”.

Idealne miasto-państwo według Al-Farabiego to model nowoczesnego inteligentnego miasta „smart city” w najszerszym znaczeniu. Miasto idealne we wszystkim! Jako organizm doskonały, w którym wszystkie narządy działają sprawnie w ścisłym związku ze sobą, gdzie każdy wyraźnie spełnia swoją funkcję, a usterka jednego z nich prowadzi do naruszenia całego systemu. W ten sposób w zdrowym ciele miasta powstaje zdrowy duch, zdrowa energia twórcza, która prowadzi do jego dobrobytu. To właśnie w tak harmonijnie rozwijającym się społeczeństwie człowiek jako istota społeczna znajduje szczęście. Al-Farabi uważa, że człowiek został stworzony dla szczęścia i musi to nieuchronnie osiągnąć („O osiągnięciu szczęścia”, „Wskazanie drogi do szczęścia”).

Jako wielki humanista Al-Farabi chciał, aby świat był szczęśliwy. Jeden z pierwszych myślicieli w świecie muzułmańskim, podnosząc problem potrzeby znalezienia szczęścia przez każdego człowieka, uznał to za najwyższy cel. Swoim przykładem uosabiał ten dobry początek, który może uratować ludzkość przed nieuchronną zagładą. Wierzymy, że w kontekście pogłębiającego się kryzysu duchowego, którego doświadcza współczesny świat, myśli Al-Farabiego pozostają aktualne jak nigdy wcześniej. Stworzony przez niego model dobroczynnego państwa-miasta i wypracowana koncepcja etyczna mogą dziś służyć jako przykład godnego życia. Al-Farabi został uhonorowany wysokim tytułem Nauczyciela na Muzułmańskim Wschodzie (i nie ma znaczenia, po kim i dlaczego został mianowany Drugim Nauczycielem - nadal nie ma zgody wśród badaczy z różnych krajów w tej kwestii), ale zasługuje na to, aby zostać Nauczycielem wszystkich postępowych ludzi na świecie!

Artykuł prof. dr n. hum. Samał Tuleubajewej

Katedra Orientalistyki

Eurazjatyckiego Uniwersytetu Narodowego im. L.N. Gumilowa

(Nur-Sułtan, Kazachstan)